Çekoslovakya’nın tarihi bir dönüşüm içinden geçtiği heyecanlı zamanlarıydı.
Üç yılı aşan Prag görevimde, komünist yönetimin, yıpranıp çürümeye başladığı, ülkeyi ancak giderek daha fazla baskı uygulayarak idare edilebildiği iklimi biz de yaşamıştık.
Yılların Demirperde destekli otoritesi, muhalif bir edebiyatçı önderliğinde büyüyen sivil toplum hareketinin kadife adımları karşısında, gözümüzün önünde kansız şekilde yıkılıvermişti.
Demokratik toplumsal inisiyatif daha sonra ayrılık rüzgarlarına kapılmış, ‘’Çekoslovakyalılaşamamış’’ ülkeyi Çek ve Slovak bileşenlerine ayırmıştı.
PRAG BAHARI
İlk büyük dünya savaşında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’ndan koparak bağımsız devlet olarak tarih sahnesine çıkan Çekoslovakya, ikinci büyük savaş sonunda demirperde gerisine düşer.
Eğitimli, barışçı bir millet olarak tanınan Çekoslovaklar, tarihte karşı koyamadığı saldırı ve işgallere maruz kalmıştı.
Prag’ın tarihi dokusunun korunmuş olması bu anlamda, Hitler ordularına karşı fiziki mukavemet gösterilmemesi, Viyana, Budapeşte veya Varşova gibi bombalanmaması tesellisiyle anlatılır.
***
Komünizme gülen yüz getirme girişimi olarak bilinen Prag Baharı denemesi hazin şekilde sonlanır.
1968 yılında Devlet Başkanı olan Alexander Dubçek ile başlayan ‘insani komünizm’ hareketi, Varşova Paktı ordularının Çekoslovakya’yı işgali ile bastırılmıştır.
Romantik Baharın sembol ismi Dubçek, Prag’dan uzak tutulmak amacıyla Ankara’daki Çekoslovak Büyükelçiliğine tayin edilir.
Kaderin cilvesi olsa gerek, Prag Baharını bastıran komünist kadroların son Dışişleri Bakanı Jaromir Johanes Kadife Devrimden sonra görevden alınır ve Büyükelçi olarak Ankara’ya gönderilir.
KADİFE DEVRİM
Siyasi Yasaklı edebiyatçı Vaclav Havel öncülüğündeki yurttaşlar hareketi Prag ve Bratislava’dan başlayıp bir çığ gibi büyüyerek tüm ülke meydanlarını demokratik forumlara çevirmişti.
Sessiz milyonlar, komünist yönetimin baskılarını, demokrasi ve özgürlüğün nasıl inşa edileceğini meydan buluşmalarında günlerce tartıştı.
***
Prag’lı ‘’Yurttaşlar Forumu’’ ve Slovakya kolu ‘’Şiddete Karşı Halk Hareketi’’ meydanların yanı sıra devlet kurumlarını da fikri çember altına almayı başarmıştı.
Komünist yönetim, halkın taleplerine karşı ayak sürümeyi bırakmak zorunda kalmış, kadife bir kararla, tarihi demokratikleşme dönüşümünün yolunu kansız şekilde açmıştı.
HÜKÜMET MUHALEFET
Tarihi Kadife Devrim dönüşümü Büyükelçiliğimiz arşivindeki dosya düzeninde bize ilave mesai yaratmamıştı. Yönetim ve Muhalefet sıralamasıyla dizilen klasörlerimiz bir gecede yer değiştirmişti.
Birkaç hafta geçmemişti ki, muhalefeti yıllarca ezip, kök söktürmüş olan eski Komünist kadrolar, muhalefet olmanın hakkını verip, insan hakları gözlemcilerine, özgürlüklerinin kısıtlandığı, susturuldukları yönünde şikâyetlere başlamıştı.
KADİFE AYRILIK
40 yılı baskı rejimi altında geçen 75 yıllık Çekoslovak beraberliği, tam da demokrasiye geçilmişken, eski yaraların kaşınması sonucunda Çek ve Slovak devletlerine ayrışmıştı.
Çek ve Slovak kadife ayrılığı, Prag ve Bratislava’nın mutabakatı temelinde tek bir kurşun atılmadan, küsüp darılmadan gerçekleşmişti. Bu modele siyasi tarihte Çekoslovak tipi bölünme denildi.
Endüstri zengini serin Kuzeyliler de tarım ve ziraat birikimli sıcakkanlı Güneyliler de ayrılıktan ziyadesiyle memnundu.
Çiçeği burnunda iki bağımsız ülkenin imzalamaya başladıkları ikili çerçeve anlaşmalarında, dostluk, kardeşlik, işbirliği anlayışını samimi şekilde öne çıkarmaları bu ayrılığın başka bir ilginç yönüydü.
***
Çekoslovakya gelişmelerine, o dönemde Ankara’dan baktığımızda, tek tek adlandırmakta zorluk çektiğimiz bu iki sempatik dost ulusun yeniden birleşebilecekleri hissi uyanıyordu.
Siyasi tarihe, Prag Baharı, Kadife Devrim, Kadife ayrılık, Çekoslovak tipi bölünme kavramlarını kazandırmış olan, Avrupa Birliği ortak şemsiyeli Çek ve Slovakların yeniden ‘’Çekoslavakyalılaşma’’ beklentisinin zaman zaman galebe çalmakta olduğunu söylemek de mümkündür.
