Dr. Mahmut YAMAN
Dünyanın neresinde ve hangi işyerinde olursa olsun, çalışanlar 2 temel risk ile karşı karşıyadır. Bunlar;
- İş kazası geçirmek
- Meslek hastalığına yakalanmak
Meslek hastalıklarında sınıflama, tanı süreçleri, tedavi ve sonrasında yapılması gerekenler Yasal düzenlemelerle sınırlandırılmıştır. Bu yazıda, hem meslek hastalıkları ile ilgili olarak eksiklerimiz, bilmemiz gereken bazı ayrıntılar öne çıkartılmış ve hem de COVİD-19 ile ilgili olarak sürdürülen “meslek hastalığı mı, değil mi” tartışmalarına netlik kazandırılmak amaçlanmıştır.
Meslek Hastalığı nedir?
Meslek hastalıkları günlük yaşamımızda karşılaştığımız hastalıklardan bazı farklı özellikler taşımaktadır. Öncelikle hastalığın tanımını bilmek gerekir.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 3. Maddede 1. Fıkra l bendinde “Mesleki maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalık” diye çerçeve tanım yapılmıştır. (RG 28339 sayı ve 30.12.2012 Tarih)
Meslek hastalıklarının sigorta açısından ayrıntılı tanımı aşağıdaki mevzuatta verilmiştir.
- Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 14. Madde (RG 26200 sayı ve 16.06.2006 tarih)
- Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği 4. Madde 1. Fıkra i bendi (RG 27021 sayı ve 11.10.2008 tarih)
Not: Meslek hastalıkları mevzuatımız aslında 22.6.1972 tarih ve 14223 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “ SOSYAL SİGORTA SAĞLIK İŞLEMLERİ TÜZÜĞÜ” 7. Bölümün (62,63, 64, 65 ve 66 maddeler) ekleri ile beraber herhangi bir değişiklik yapılmadan, Avrupa Birliği uyum çerçevesinde çıkartılan yeni mevzuata aktarılmasından ibarettir. Zaman içinde 1978 yılında bazı maddeleri güncellenmiştir.
Meslek hastalıklarının ayrıntılı tanımı;
Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre; (1) Tekrarlanan bir sebeple veya (2) İşin yürütüm şartları yüzünden uğradığı (3) Geçici veya (4) Sürekli (5) Hastalık, (6) Sakatlık veya (7) Ruhi arıza halleri meslek hastalığıdır.
Tanım içinde dikkat çeken 7 ayrıntı vardır. Şimdi bunları görelim.
Tekrarlanan sebep; Çalışanın sürekli olarak aynı işi yapıyor olmasıdır.
İşin yürütüm şartları; Çalışma ortamı koşullarıdır. Ortamdaki fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenler sağlığa ciddi şekilde zarar verir.
Geçici; Bazı meslek hastalıkları geçicidir ve tedavi sonrası tamamen iyileşir.
Sürekli; Bazı meslek hastalıklarının etkileri kalıcıdır ve iyileşmez.
Hastalık; Bazı meslek hastalıkları yalnızca organ ve dokularda etkili olur.
Sakatlık; Bazı meslek hastalıkları sakatlık (fiziksel özür) yaratır.
Ruhsal bozukluk; Bazı meslek hastalıkları ruhsal borukluklar yaratır. Ülke mevzuatımızda ruhsal bozukluklar ayrıntılı olarak ele alınmamıştır.
Tanımdan da anlaşılacağı üzere her hastalık meslek hastalığı sayılmamaktadır. Bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi için;
- Yapılan işle ilgili olması
- Çalışılan ortamla ilgisi olması
Gerekir.
Ülkemizdeki meslek hastalıkları Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğine bağlı eklerden Ek-2 içinde listelenmiştir. Bu listeye göre meslek hastalıkları A, B, C, D ve E cetveli diye 5 ayrı ana başlık altında listelenmiştir. Her bir listenin de kendi içinde alt başlıkları vardır. Bu liste tarafımca şematize edilerek, aşağıda Şema – 1ile verilmiştir. Not: Listemiz en son 1991 yılında güncellenmiştir.
26.06.2002 tarihinde Uluslar arası Çalışma Örgütü (ILO) 194 sayılı tavsiye kararı ile yeni meslek hastalıkları listesini –öneri olarak- yayınlamıştır. 2010 yılı Şubatında ILO tavsiye kararını güncellemiş ve listeye 2,4 maddesinde görülen “Zihinsel ve davranışsal bozukluklar” bölümünü de eklemiştir.
Her iki şema görünüş olarak farklı olmakla birlikte içerik açısından çok az farklılık var. Her iki listeyi de satır satır karşılaştırarak inceledim. Bu farklılıkları aşağıda veriyorum.
Eksiklerimiz:
1- ILO listesinde kimyasal maddeler 41 başlık altında 868 madde olarak verilmiştir. Bizim listemizde ise kimyasal maddeler 25 başlık altında 866 madde olarak verilmiştir. Bizim listemizde Ozon ve Osmiyum yoktur
2- ILO listesinde Fizik ajanlar içinde Optik Radyasyon başlığı altında Mor Ötesi (UV) Işınlar, Görünür Işık, Kızıl Ötesi (ER) Işınlar ve Lazer yer almaktadır. Bizim E listesinde ise yalnızca Mor Ötesi (UV) ışınları ile olan hastalıklar tanımlanmıştır
3- ILO listesinde Fizik ajanlar içinde “Aşırı Sıcak” yer almaktadır. Bizim listemizde ise “aşırı sıcak” yoktur.
4- ILO listesinde Zihinsel ve davranışsal bozukluklar yer almaktadır. Bizim meslek hastalıkları tanımında “ruhsal bozukluklar” ifadesi olmasına karşın listede herhangi bir ruhsal hastalık tanımı yoktur.
Pnömokonyoz deyimi başlangıçta işyerlerinde genellikle mineral tozlarının solunması sonrasında ortaya çıkan nonneoplastik akciğer lezyonları için kullanılmıştır. Ancak günümüzde bu deyim organik ve inorganik partiküller, kimyasal madde buharları ve dumanları da içine alacak şekilde genişletilmiştir. Ülke mevzuatında ise halen toz solunmasına bağlı akciğer hastalıkları olarak ele alınmaktadır. Bu konuda gerekli yasal değişiklikler henüz yapılmamıştır.
Bir diğer sorunumuz da “işe bağlı hastalık” kavramının mevzuatımız içinde yer almamasıdır. Bizim E cetvelinde yer alan çok sayıda kas ve iskelet sistemi hastalığı bazı ülkelerde işe bağlı hastalık olarak tanımlanmaktadır. İşe bağlı hastalıklar normalde toplumda da görülen ancak işyerlerinde daha fazla görülen hastalıklardır. Yabancı ülkelerden kopya edilen bazı İSG uygulamalarında işe başlı hastalık kavramı da kullanılmaktadır. Oysa mevzuatımızda olmayan kavram/kavramları kullanmak hukuki sorunlar yaratabilir.
Bazı kavramlar:
Meslek hastalıkları ile ilgili olarak mevzuatımız içindeki bazı kavramları da bilmemiz gerekir. Bunlara da aşağıda yer veriyorum.
Maruziyet süresi:
Zararlı etkenle ilk temasın başlamasıyla hastalık belirtilerinin ortaya çıkması için gereken en az süredir
Maruziyet:
Çalışma hayatının başladığı ilk günden itibaren meslek hastalığı yapabilecek sağlık zararlıları ile ilk karşılaşma başlar ve
- Bölüm değiştirme
- İşten ayrılma
- İşten çıkartma
- Emeklilik
İle birlikte sona erer.
Yükümlülük süresi:
Bu konu yeterince bilinmemektedir. Çoğu zaman işverenin “yeni bir yükümlülüğü” olduğu sanılmaktadır. Çalışanlara meslek hastalığına yakalandığında Devlet tarafından bedava tedavi edilmektedirler. Söz konusu yükümlülük devletin yükümlülüğüdür. Bu tedavi hakkından yararlanabilmek için de;
- İşten ayrıldıktan itibaren yasa ile belirlenmiş olan belli bir süre içerisinde kişinin Resmi Sağlık Kurumlarına başvurması gerekir.
Her meslek hastalığının işle ilgi kesildikten sonra haklardan yararlanmak üzere yapılması gereken başvurular için belirli süreler belirlenmiştir. Bu süreye “Yükümlülük Süresi” denilmektedir.
Mevzuattaki tanıma göre Yükümlülük süresi: Sigortalının meslek hastalığına sebep olan işinden fiilen ayrıldığı tarih ile meslek hastalığının meydana çıktığı tarih arasında geçen en uzun süredir. Yükümlülük süresi maruziyet bittiğinde başlar.
Meslek hastalıkları cetvellerimiz 3 sütunluk tablolar halinde yapılmıştır. En üstte meslek hastalığına neden olan etken yer almakta ve altındaki sütunlardan sol taraftakinde hastalığın adı ve belirtileri, ortadaki sütunda o hastalık için belirlenmiş olan yükümlülük süresi ve sağ sütunda ise o hastalığın öncelikle görülebileceği işler listelenmiştir.
COVID-19 Meslek hastalığı mıdır?
Üzerinde bir süredir tartışma yapılan bu konuyu da açıklığa kavuşturmamız gerekir. Yapılan tartışmalarda öne çıkan ayrıntı “COVİT-19 Meslek hastalığı sayılsın, bunun için de yeni bir yasal düzenleme yapılsın” şeklindedir. Aslında mevzuatı incelediğimizde yeni bir kanun hazırlanmasına gerek olmadığı görülecektir. Eğer, yeni bir kanuni düzenleme yapılacaksa, mutlaka, yukarıda eksiklerimiz başlığı ile verdiğim yanlışlıkların da düzeltilmesi gerekir.
Salgın halen devam etmekte ve çok sayıda sağlık çalışanımızı bu hastalığa –ne yazık ki- kurban verdik. Yitirilen her can değerlidir ve bizler bunun için üzülüyoruz. Daha da üzücü olan ise; yitirdiğimiz sağlık çalışanlarının ve yakınlarının “meslek hastalığı uygulaması” yapılmaması nedeniyle hak kaybına uğramalarıdır. Mevzuatımızın şu andaki geçerli haliyle bile COVİD-19 meslek hastalığıdır. Şimdi mevzuat ne diyor ona bir bakalım.
Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinin 17, 18 ve 19 maddelerini madde başlıkları ile yorumsuz olarak aşağıda veriyorum.
Meslek hastalığı
MADDE 17 – (1) Hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı ve bu hastalıkların, işten fiilen ayrıldıktan en geç ne kadar zaman sonra meydana çıkması hâlinde sigortalının mesleğinden ileri geldiğinin kabul edileceği Meslek Hastalıkları Listesine (Ek-2) göre tespit ve tayin edilir.
(2) Herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuar bulgularıyla kesinleştiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin, işyeri incelenmesiyle kanıtlandığı hâllerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun kararı ile meslek hastalığı sayılabilir.
Meslek hastalıkları listesi
MADDE 18 – (1) Meslek hastalıkları, Meslek Hastalıkları Listesinde (Ek-2);
a) A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları,
b) B Grubu: Meslekî cilt hastalıkları,
c) C Grubu: Pnömokonyozlar ve diğer meslekî solunum sistemi hastalıkları,
ç) D Grubu: Meslek bulaşıcı hastalıklar,
d) E Grubu: Fizik etkenlerle olan meslek hastalıkları,
olmak üzere beş grupta toplanmıştır.
(2) Bu listenin sol sütununda zararlı ajanın meydana getirdiği başlıca hastalıklar ve belirtileri, orta sütununda yükümlülük süreleri, sağ sütununda hastalık tehlikesi olan başlıca işler yer almıştır.
Meslekî bulaşıcı hastalıklar
MADDE 19 – (1) Meslekî bulaşıcı hastalıklar Listesinin "D Grubu"nda yer alan bulaşıcı hastalıkların, görülen işin gereği olarak veya işyerinin özel koşullarının etkisiyle oluşması ve enfeksiyonun laboratuar bulguları ile de kanıtlanması gereklidir.
(2) Bu listede yer almayan fakat görülen iş ve görev gereği olarak bulaştığı kesin olarak saptanan diğer bulaşıcı hastalıklar da meslek hastalığı sayılır. Bu husustaki teşhisin laboratuar deneyleriyle kanıtlanması gereklidir. Hastalığın en uzun kuluçka süresi yükümlülük süresi olarak alınır.
18. Madde 1. Fıkra ç bendinde “D Grubu: Mesleki Bulaşıcı hastalıklar” olarak tanımlanan hastalık grubu aynı yönetmeliğin Ek-2 içinde aşağıdaki gibi alt başlıklara ayrılmıştır. Alt başlıklar altında da hastalık isimleri verilmiştir.
- D 1. Helminthiasis
- D 2. Tropik hastalıklar
- D 3. Hayvanlardan insana bulaşan hastalıklar
- D 4. Meslek gereği enfeksiyon hastalıklarına özellikle maruz kişilerdeki enfeksiyon hastalıkları.
Cetvelin sağ sütunun hangi işlerde D4 Meslek hastalıklarının görülebileceği de yazılmıştır. Buna göre; Hastane, dispanser, poliklinik araştırma laboratuvarı v.b. sağlık kurumlarında çalışmalarda D4 grubu mesleki bulaşıcı hastalıklar görülebilir.
Şimdi 19. Maddenin 2. Fıkrasını tekrar okuyunuz lütfen. Ne diyor; “Bu listede yer almayan fakat görülen iş ve görev gereği olarak bulaştığı kesin olarak saptanan diğer bulaşıcı hastalıklar da meslek hastalığı sayılır” Ardından da “Bu husustaki teşhisin laboratuar deneyleriyle kanıtlanması gereklidir. Hastalığın en uzun kuluçka süresi yükümlülük süresi olarak alınır”
Şimdi bir de 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 14. maddesinin altıncı fıkrası ve 58. maddesi hükümlerine dayanılarak hazırlan ve 02.07.2013 tarih ve 28695 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun Görev, Yetki, Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik” içindeki bazı maddelere bakalım.
Kurulun oluşumu
MADDE 4 – (1) Kurul; Milli Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yüksek Öğretim Kurulu, en fazla üyeye sahip işveren, işçi ve kamu çalışanlarını temsil eden konfederasyonlar, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu, Türk Tabipleri Birliği, Türkiye Ziraat Odaları Birliği ve kurum tarafından görevlendirilecek birer uzman hekimden oluşur.
Kurulun görevleri
MADDE 7 – (1) Kurulun görevleri şunlardır:
a) Kanunun* 58 inci maddesinin beşinci fıkrası uyarınca, Kurum Sağlık Kurulunca verilen kararlara karşı ilgililerin itirazlarını inceleyip karara bağlamak. *=5510 sayılı Kanun
b) Kanunun 14. maddesi kapsamında, 11.10.2008 tarihli ve 27021 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinde tespit edilmiş olan hastalıklar dışında herhangi bir hastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmayacağına karar vermek.
c) Kanunun 14. maddesi ve Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinin 17. maddesinde yazılı hallerde yükümlülük süresi aşılmış olsa bile söz konusu hastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmayacağını, aynı Yönetmeliğin 20. maddesinde yazılı hallerde üç yıllık çalışma (maruz kalma) süresinin indirilip indirilemeyeceğini karara bağlamak.
Kurul toplantıları ve kararlar
MADDE 11 – (1) Kurul, haftada en az bir kez ve en az yedi üye ile toplanır.
5510 sayılı kanun çıkartılmış
Bu kanunun bazı maddelerinin uygulama kılavuzu niteliğindeki aşağıdaki yönetmelikler Anayasanın 124. Maddesine ve normlar hiyerarşisine uygun olarak çıkartılmıştır.
- Kanunun 14. Maddesine dayanarak Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği
- Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun Görev, Yetki, Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik
SSK Yüksek Sağlık Kurulu yönetmeliğin 11. maddesine uygun olarak yapacağı ilk toplantıda “COVİD-19 Meslek hastalıkları listesine alınmıştır” diye bir karar aldığında sağlık çalışanları için sorun çözülmüş olacaktır.
Not: 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu 105 ve 188 maddeleri kamuda çalışanlar için Meslek Hastalıkları uygulamasına izin vermektedir.
Sağlık çalışanları dışında kalan çalışanlar açısından COVİD-19 nasıl ele alınacağı hem tartışmaya açık, hem de çok hassas olması nedeniyle başka bir yazının konusudur.
