Sekiz Balkan dili üzerinden yapılan bir araştırmada Balkan uluslarının günlük konuşmalarında ortalama beş ila sekiz bin arası Türkçe sözcük kullandığı tespit edilmiştir.
Balkan dillerine Osmanlı döneminde geçip yerleşen Türkçe veya Türkçe kökenli sözcük ve imgeler Türkizma olarak adlandırılmaktadır.
Balkanlardaki ortak Türkizmalar sözlüğü çalışmasının sahibi Prof. LinditaXhanari Latifi, Arnavutça, Boşnakça, Bulgarca, Hırvatça, Makedonca, Yunanca, Romence ve Sırpçadaki ortak Türkçelerin tespiti çalışmaları sürecinde sadece Sırp dilinde 8.742 Türkizma bulunduğu tespitine yer vermektedir.
***
Bir Balkan İmparatorluğu olarak serpilip gelişen Osmanlı, beş yüzyıldan fazla süren beraberlikten sonra, geçen yüzyılın başlarında, derin izler bırakarak Balkan coğrafyasına hazin şekilde veda etmişti.
***
Arnavutluk’taki görevim sırasında tanışıp, çalışmalarını halen takdirle yakından izlediğim Araştırmacı, Filolog, Dil Bilimci Prof. LinditaXhanari Latifi, ‘’Elveda Rumeli’’ dizisine de gönderme yaparak, ‘’Osmanlı Balkanlardan fiziken ayrılmış olsa da Türk dili ve kültürünün bölgeye hiçbir zaman veda etmediğini ‘’ dile getirmektedir.
***
Akademik dil ve kültür çalışmalarını Tiran Üniversitesi, Tarih-Filoloji Fakültesi ve Dilbilim bölümünde yürütmekte olan, çok sayıda unvan ve sıfata sahip dostumuz Prof. Latifi için benim en severek kullandığımı ‘’Albanolog Türkolog’’ unvanıdır.
Dilbilim çalışmaları, edebi yayınları, konferansları birbirinden kıymetli uzun bir külliyat oluşturan Profesörümüzün akademik dünyasını sizlerle ‘’Türkizmalar’’ başlıklı uzun soluklu, özgün çalışması üzerinden paylaşmak istedik.
BALKAN DİLLERİNDEKİ ORTAK TÜRKİZMALAR SÖZLÜĞÜ
Balkanlar coğrafyasındaki beş yüz yıllık Osmanlı Türk etkisi kendisini sadece dil olarak değil kültür ve yaşam biçimi olarak da göstermiştir.
Balkan uyruklu olup da evinin kapısını açtığı anda mutfak, salon, tuvalet, oturma odası, yemek masası ve benzeri ile ilgili Türkçesözcük ve deyim kullanılması pek rastlanır. Osmanlı Türklerinin bu bölgeden ayrılmaları yüzyılı bulmasına rağmen, bu sözcükler Balkan insanının doğumdan ölüme kadar eşlik ediyorlar.
Balkan dillerindeki Türkizmalar şimdiye kadar ikili temelde çalışmalara konu olmuş, buna göre her dilde ne kadar Türkçe sözcük olduğu paylaşılmıştır.
Prof. Lindita’nın kapsamlı Türkizmalar sözlük çalışması ise Balkan dillerinde ortaklaşa kullanılan sözcükleri ilk kez birlikte ve karşılaştırmalı olarak ele almaktadır.
Çalışma, sekiz Balkan ülkesini temel almaktadır: Arnavutça (Kosova ve Makedonya Arnavutçası dâhil), Sırpça (Karadağ Sırpçası dahil), Yunanca, Bulgarca, Romence, Makedonca, Hırvatça ve Boşnakça.
Kendi türünde ilk olan sözlük çalışmasında, uyrukluğuna bağlı kalmadan her Balkanlı için aynı anlam taşıyan ve halen kullanılan ortak sözcükler listelenmektedir.
Buna göre sekiz Balkan dilinde yaklaşık 5.000 ortak anlamdaş Türkçe sözcük ve Balkan dilleri ekleri ile zenginleşmiş Türkçe kökenli Türkizmaları içermektedir.
‘’Balkan Dillerindeki Ortak Türkizmalar Sözlüğü’’ en az üç dilde ortak olan Türkizmaları incelemiştir. Bazı durumlarda konuşulduğu nüfus da göz önünde bulundurarak, iki dilde var olan sözcükler seçilmiş olsa da tek dilde yer alan sözcükler çalışmaya dâhil edilmemiştir.
Prof. LinditaXhanari, bu çalışmada 8-9 dilde 146 sözlük ve 250 dilbilim dosyası incelediğini dile getirmektedir.
Pamukkale Üniversitesi tarafından yayınlanan 905 sayfalık büyük boy ‘’Balkan Dillerindeki Ortak Türkizmalar Sözlüğü‘’ Balkan coğrafyası, Balkan dilleri açısından olduğu kadar diğer dil çalışmaları için de örnek ve benzeri olmayan özgün bir sözlüktür.
Türkizmalar, Türkiye’de olduğu kadar Arnavutluk, Kosova, Karadağ, Bosna, Sırbistan, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Romanya ve Yunanistan’daki tarihçi, dilbilimci, akademisyen ve araştırmacılar arasında da büyük bir ilgi ve heyecan yaratmıştır.
Leksikoloji, dil tarihi, sözcük ve ses bilimi ile kültürel etkileşim alanlarında yapılacak akademik çalışmalar için şimdiden tek kaynak olarak öne çıkmıştır.
***
Başarılı dilbilim faaliyetleri Arnavutluk ve Balkan coğrafyasını aşan Prof. Lindita, son sekiz-on yılda 60’dan fazla uluslararası sempozyum ve konferansa katılmıştır.
Uluslararası konferanslarda, Balkanlarda ve Türkiye’de bilimsel dergilerde Bilim Kurulu üyeliği bulunmaktadır. Avrupa Konseyi çerçevesinde akademik çalışmaları mevcuttur.
Sayısız Akademik makale ve dilbilim fikir kâğıdının imza sahibidir. Dil kurultaylarına sunduğu çalışmalar arasında “Yahya Kemal’in Şiirlerinde Balkan Yerleri’’, “Osmanlı döneminde Arnavutluk’ta Arap alfabesiyle yazılan edebi eserler, sözlük ve gazetelerin özellikleri’’, “Şemsettin Sami’nin Kutadgu Bilig değerlendirmesi ve Arnavut Dil Bilimi üzerindeki yansımaları” konulu araştırmaları da bulunmaktadır.
***
Reşat Nuri Güntekin’in tüm eserlerinin yanı sıra Necip Fazıl Kısakürek, İskender Pala, Aziz Nesin, Ahmet Ümit gibi çağdaş Türk edebiyatından 20’den fazla eseri Arnavutça ’ya kazandırmıştır.
***
Prof. Lindita Hanım, bütün bu akademik, bilimsel yönlerinden önce, Arnavutluk’un çok sevilen sosyal yüzlerinden biri olup, Tiran’daki diplomatik, bilim ve edebiyat çevrelerinde el üstünde tutulan örnek bir eş ve annedir.
