Andrew Mango’yu 1990’larda Londra görevime tanımıştım. Daha sonraki yıllarda Türkiye’de görüştük.
İngiliz devleti, Türkiye konularında fikirlerine, kanaatlerine değer verir, güvenirdi.
Londra’da Chatham House düşünce kuruluşunun Türkiye konulu faaliyetlerinde rastlaşır, çıkışta yakın bir kafede buluşup Türkiye gelişmelerini konuştuğumuz olurdu.
İngiliz politikalarının şekillendirildiği merkezlerden biri olan Chatham House kadrolarını Türkiye konularında bilgilendirip, yönlendiren odaklardan birisiydi.
Kibar, efendi, bizi seven biriydi, önyargısız eleştirilerini yapıcı yönde ve gücendirmeden dillendirirdi.
İngilizlerin, David Barchard gibi Türkiye uzmanlarından olan Mango, Türkiye üzerine yazıp, çizmiş çok sayıda eser bırakmıştı.
İstanbul’da doğup, büyümüş, ailecek uzun yıllar Türkiye’de yaşamıştı, dilimize kültürümüze hâkimdi.
Uzun yıllar BBC Türkçe yayınlarını yönetmişti.
Türkiye ve Atatürk üzerine önemli kitapların yazarıdır. En bilinen eseri, Batı dünyasına ulusal önderimizi anlatan, halen güncelliğini yitirmemiş olan ‘’Atatürk, Modern Türkiye’nin Kurucusu’’ başlıklı biyografisidir.
Bugün daha önceki bir Londra Mektubunda başka bir Türkiye uzmanı İngiliz dostumuz David Barchard’ı anlatmış olan, Londra Büyükelçiliğimizin eski kıdemli görevlisi, arkadaşımız Aysun Aka Kırdar’ın kaleminden Andrew Mango’yu hatırlatmak istedik:
ANDREW MANGO (1926-2014)
İstanbul’da Beyoğlu’nda doğdu.
Soyağacı İtalya’da başlayıp Osmanlı İmparatorluğu dönemi Sakız Ada’sına dayanmaktadır.
Mango Ailesi 1840’larda İstanbul’a yerleşmiştir.
Babası İngiltere’de hukuk tahsili görüp en yüksek mertebede avukat (barrister QC) olduktan sonra İstanbul’a dönmüş, Bakü’den tek başına Bolşeviklerden kaçıp İstanbul’a gelen Beyaz Rus eşi ile tanışmıştır.
Aile anne, baba ve üç erkek kardeş evde Rusça, Fransızca, Türkçe ve İngilizceyi anadil seviyesinde konuşurlarmış.
***
Dr. Andrew Mango, özellikle yazar olarak daha verimli olduğu emeklilik döneminde İngiltere’de 20. yüzyıl Türkiye’si üzerine “duayen” sıfatıyla anılmıştır.
Kendisiyle bu yıllarda tanışmış ve nezaketine ve Türkçesindeki o güzel tonlamalarına hayran kalmıştım.
Büyükelçilik etkinliklerine sanki görev addederek katılırdı.
Atatürk kitabının tanıtım kokteylini birlikte düzenlemiştik. Sabırla saatlerce kitaplarını imzalamış, yüzünden gülümsemesini hiç kaybetmemişti.
***
Andrew Mango, İstanbul’da English High School’a devam etmişti.
Arkadaşlarının bir kısmını Alman Yahudisi göçmen akademisyen çocukları ve Maltalı öğrenciler olarak hatırlamaktadır. Maltalı öğrencilerin daha çok limanda işyeri sahibi tüccar çocukları olduğunu söyler.
Okul müdürü Mr. Peach’in Türkçe’de “piiç” olarak okunuşu üzerine tebessüm ettiren hikâyeler anlatırdı.
Öğretmenlerinden Tony Alderson, edebiyat tarihçisi, ansiklopedist Fahir İz ile birlikte Oxford Türkçe İngilizce sözlüğünü derleyen kişiydi.
Okul zamanında Latinceyi de bildiği dillere eklemişti.
***
Kasım 1938 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün Dolmabahçe Sarayı’ndaki katafalkına saygı duruşu için gelen English High School öğrencileri arasında olan Andrew Mango, bundan 60 yıl sonra beş yıllık bir çalışma sonunda Atatürk’ün biyografisini yazar. Atatürk kitabı Batı dünyasında halen önemli bir referans olarak kullanılmaktadır.
II Dünya Savaşı sırasında Alman orduları Türk sınırlarına yaklaştığı zamanlarda, daha güvenli olduğu düşünülen İskenderun’a gitmeyi tercih eden İngiliz uyrukluların aksine ailesi İstanbul’da kalmayı tercih etmişti.
Andrew Mango 1947 yılında İngiltere’ye üniversite okumak için gelir, Londra Üniversitesinde (SOAS) klasik Farsça ve Arapça okur. Doktora tezi başlığı ‘Klasik Fars Edebiyatında Büyük İskender’dir.
O yıllarda üniversite kampüsüne çok yakın olan BBC Dünya Servisinde çalışmaya başlar.
BBC Türkçe Servisi başkanlığı, emekli olacağı 1986 yılına kadar sürer.
1956 yılında tanınmış gazeteci Mary Muir ile evlenir, iki çocukları olur.
***
Bir anısında, 1960 yılında Ankara’ya görevli olarak geldiği zaman görüştüğü bir Milli Birlik Komitesi üyesinin, BBC’nin dünyaya geçtiği haberlerin doğruluk derecesinin diğer kaynaklardan daha iyi olmasının nedenini sorması üzerine, bunun nedeninin objektif ve siyasi olmayan bir sunum ve her zaman başka bir kaynaktan teyit alma olarak açıkladığını anlatır.
Mango, TRT’nin kurulmasında da aynı yöntemin uygulanması yönünde BBC olarak destek sağladıklarından bahseder, ancak daha sonra yolların ayrıldığını ekler.
***
Yabancı yazarlar arasında Atatürk ve Türkiye Cumhuriyetini en objektif şekilde anlatan çok sayıda kitabın sahibi olan Andrew Mango, "Ne mutlu Türkiye Cumhuriyetinin 100. yılını kutlayacak olan kuşaklara" ve Atamıza ithafen “Her şeyin ötesinde, O bir kurucudur, modern zamanların en büyük ulus kurucusudur, zamanının ötesindedir...” ifadelerin sahibidir.
Toprağı bol olsun.
