CUMHURİYET’İN YARIM KALMIŞ EĞİTİM DEVRİMİNİN SONUÇLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
Milli Mücadele ile başlayan yeni eğitim çalışmaları; Atatürk’ün aramızdan ayrılmasına kadar kesintisiz, kararlılıkla sürdürülmüştür. Böylece 15 yıllık bu çok kısa dönemde eğitim alanında önemli adımlar atılmış, deyim yerinde ise ikinci bir Kurtuluş Savaşı daha verilmiştir. Bu dönemde eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanması, okulun herkese açık ve parasız olması, ilköğretimin yaygınlaştırılması ve toplumun çağdaşlaşması amacıyla yapılan çalışmalar sonucunda 1923-1938 yılları arasında okulların, öğretmenlerin ve öğrencilerin sayısında ve ülke nüfusunda büyük artışlar olmuştur. Eğitim savaşının sonunda kazanılan utkunun sayısal göstergeleri şöyledir:1923-1938 arasında Türkiye nüfusu %38 artarken, ilköğretimdeki öğretmen sayısı da%54’lik bir artış göstermiştir. Özellikle kadın öğretmen sayısındaki %252’lik artış ile kız öğrencilerdeki %223’lük, ortaokullardaki öğrencilerde %1.155 ve liselerdeki öğrenci sayısında % 1.592’lik artış olduğunu tablolardaki verilerden anlıyoruz. Diğer taraftan yeni açılan ilkokul sayısı %37, ortaokul sayısı %94 ve lise sayısı %196’lık bir artış göstermiştir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında yükseköğretimde hiçbir kadın öğretim üyesi yok iken, 1938 yılında üniversitelerde 99 kadın öğretim üyesi bulunmaktadır. Ayrıca %89’luk bir artış gösteren bu kurumlardaki öğrenci sayısı da % 228 atmıştır.
1923-1924 ders yılında bütün okulların sayısı 5.062 iken, 1936-1937 senesinde bu sayı %26 artış ile 6.386’ya yükselmiştir. Aynı dönemde bütün okullardaki öğretmen sayısı 12.437’den %61’lik bir artış ile 20.061’e çıkmıştır. Okullardaki öğrenci sayısı ise 358.548 iken, bu sayı 1936-1937 senesinde %126 artış ile 810.199’a yükselmiştir.
Cumhuriyet’ten önce mahalle mektepleri ve iptidai mekteplerde yapılan ilköğretim, halkın okuma-yazma oranında kayda değer bir ilerleme sağlayamamıştır. Bu sebeple 1923’ten itibaren ilköğretim, üzerinde en çok durulan alan olmuştur. Bu çabalar daha sonraki yıllarda artarak devam etmiştir. Eğitimde fırsat eşitliğinin oluşturulması, okulun herkese açık ve parasız olması, ilköğretimin yaygınlaştırılması ve toplumun çağdaşlaşması amacıyla yapılan çalışmalar sonucunda 1923-1938 arasında gözle görülür sayısal artışlar yaşanmıştır. Böylece 1923-1924 ders yılında 4.894 olan ilkokul sayısı, 10.238 olan ilkokul öğretmeni ve 341.941 olan ilkokul öğrenci sayısı 1937-1938 ders yılına kadar sırasıyla, %37, %54 ve %124’lük artışlar göstermiştir. Neticede 1937-1938 ders yılına gelindiğinde ilkokullar 6.700, ilkokul öğretmeni 15.775, öğrenciler ise 764.691 rakamını bulmuştur. Ancak ilköğretim alanındaki bu sayısal gelişmeler tek başına yeterli görülmemiş, Birinci ve İkinci Heyet-i İlmiye toplantılarında ilk ve ortaokul programlarında Cumhuriyet rejiminin gereklerine göre düzenlemeler yapılmıştır. Böylece ilköğretimde çağdaş ve yaygın eğitimin oluşması temin edilmeye çalışılmıştır.
