CUMHURİYET’İN YARIM KALMIŞ EĞİTİM DEVRİMİNİN SONUÇLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
Köy Enstitüleri
Türk Devrimi’nin toplumca benimsenmesi, düşünce değişiminin gerçekleşmesine bağlı idi. Bu değişimi yaygınlaştırmanın aracı da hep eğitim olmuştur. Devrimin amacına uygun eğitim sisteminde yetişecek kuşaklar ancak devrimin yaşam güvencesidir. Eğitimin ilk hedefi % 90 okuma-yazma bilmeyen bir toplumu okur-yazar yapmaktı. Bunun % 100’e yakını köyde oturmakta idi. Sadece okur-yazar yapmak da toplumun sorununu çözmüyordu. Halkı düşünsel açıdan da geliştirecek gerekli önlemlerin de alınması gerekiyordu.
Bu kaçınılmaz noktalar Atatürk’ün döneminde olduğu gibi, ondan sonraki on yıl boyunca da izlenen eğitim politikasına damgasını vurmuştur. Bunlardan biri köylü ve köy çocuğunun eğitilmesiydi. Bu amaçla Köy Enstitüleri açılmıştı. Türkiye tarıma dayalı bir ülke olduğundan, kırsal kesimde ailenin iş gücüne büyük katkısı olan çocukların eğitilebilmesini olanaklı kılmak için okulu onların ayağına getirmekten başka çare yoktu. Bu noktadan hareketle Köy Enstitüleri projesi ortaya çıktı. Bu, eğitimi kırsal kesimde yaygınlaştırılarak Anadolu’nun canlandırılması demekti. Bu sayede binlerce zeki köy çocuğu köyde kalıp çoban veya ağanın ırgatı olmaktan kurtulup köylerde öğretmen olma şansını elde ettiler. Bunlar arasından büyük şairler, yazarlar, romancılar, bilim insanları çıktı.
İkinci Paylaşım Savaşı’nın dünyayı bir yangın yerine çevirdiği yokluk ve kıtlıkla mücadele edilen bir sırada kurulan ve daha başlangıç noktasında kalan bu eğitim modelinin başarısı istenen hedeflere hızla ulaşılacağını göstermiştir. 1946’ya kadar köylerdeki öğretmen açığını kapatan 16400 kadın-erkek öğretmen ile 7300 sağlık memuru ve 8756 eğitmen yetiştirmiştir. Binlerce köye ışık götürmenin yanında bu enstitülerde yetişen Mahmut Makal (1930-2018) yazdığı ‘’Bizim Köy’’ adlı yapıtıyla önce Türkiye’nin sonra dünyanın ilgisini bir anda çekmiş, Çankaya Köşkünün davetlisi olmuştur. Köy Enstitülerinin yetiştirdiği diğer ulusal ve uluslararası yazarlar, aydınlar içinde Fakir Baykurt’u (1929-1999), Mehmet Başaran’ı (1926-2015), Emin Özdemir’i(1931-2017), Talip Apaydın’ı (1926-2014), Adnan Binyazar’ı, Dursun Akçam’ı(1930-2003), Ali Yüce’yi (1928-2015), Pakize Türkoğlu’nu, Behzat Ay’ı (1936-1999), Ümit Kaftancıoğlu’nu(1935-1980), Torosların Yörük’ü Eğitimci/ Yazar Osman Şahin’i, bir şaheser olan ‘’Kara Çadırdan Aksu Köy Enstitüsüne’’ kitabının yazarı, sevgili öğretmenim Mustafa Şanlı’yı (1930-2019),’’Yaşamak Sorumluluktur” ’kitabının yazarı, Zekeriya Bulut’u ve daha nicelerini unutabilir miyiz? Şiir, hikâye ve romanlarında köy sorunlarını işleyen bu yazarlar sosyal, kültürel ve siyasal etkinlikler de göstererek köy insanının dünyası için bilinç yaratmışlardır. Hayatta olanlar çalışmalarını sürdürmektedirler.
Atatürkçü eğitimin en iyi uygulama alanı bulduğu Köy Enstitüleri ne yazık ki köylünün uyanmasından ve köy çocuklarının okuyup bilinçlenmesinden rahatsız olanlar, kişisel çıkarları ağır basanlar, CHP iktidarına ve Türk Devrimi’ne karşı olanlar bir araya geldiler ve II. Dünya Savaşı’nın getirdiği bunalımdan da yararlanarak türlü asılsız iftiralarla suçladıkları eğitim kurumunun sonunu getirmek üzere seferber oldular. Özellikle DP kurulmasından sonra seslerini TBMM de daha çok duyurdular. Türkiye’de laik, ezbercilikten uzak bilimsel eğitimi, öğrencilerin de yönetime katıldığı demokratik sistemiyle iyice yaygınlaştıran Enstitüler, çok partili döneme geçiş aşamasında muhalefet tarafından ulusal eğitimin bir parçası değil, iktidar partisinin bir organıymışçasına eleştirildiler. Bu okullarda komünizm propagandası yapıldığı, kız ve erkek öğrencilerin bir arada okumalarının Türk ahlak ve geleneklerine aykırı olduğu gibi sudan bahanelerle 1954’te Köy Enstitüleri 6234 Sayılı Yasa ile ilköğretmen okullarına dönüştürüldüler. Köy Enstitülerinin kapatılmasının tarihi sonuçlarını ve günümüze yansımalarını, Ek Bölümde Yeni Adana Gazetesi ile yaptığım söyleşide ayrıntılı bir biçimde açıklamış bulunuyorum.
