Türkoloji dünyasının önde gelen Kürsülerinden birisi Polonya’da Krakow’da bulunmakta.
Avrupa’nın sayılı Üniversitelerinden Krakow Jagiellon (Yagiellon) Üniversitesi bünyesinde 1919 yılında açılan Kürsü çalışmalarını başarıyla sürdürmekte.
JAGIELLON
Eğitime ve adalete verdiği önceliklerle tanınan Polonya Kralı Kazimiers tarafından 1364 yılında o zamanki başkent Krakow’da kurulan, Krakow Üniversitesi olarak da bilinen Jagiellon Üniversitesi Avrupa’nın en eski üniversitelerinden birisi.
Adını Orta Avrupa’ya yüzyıllarca egemen olan Litvanya hanedanı Jagiellonlardan almakta.
Jagiellon hanedanı 14. Yüzyıldan itibaren Polonya, Litvanya, Belarus, Ukrayna, Letonya, Estonya, Rusya'nın bazı bölümleri, Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya'yı içeren geniş bir coğrafyayı yönetmişti.
Orta Avrupa’da ilk Türkoloji araştırmaları Jagiellon Üniversitesinde başlayıp bir merkez olarak faaliyete geçmiş.
TÜRKOLOJİ KÜRSÜSÜ
Polonya’da günümüzde Krakow, Varşova ve Poznan’da olmak üzere üç Türkoloji kürsüsü mevcut.
En eskisi, eğitim, öğretim, araştırma ve müfredat bakımından diğerlerinden farklı yapıda olan Krakow Türkolojisi.
Yagiellon Üniversitesi İlahiyat bölümü 16.yüzyıldan itibaren İncil’in sırlarını daha iyi anlamak için İbranice, Aram, Süryani ve Keldanice dilleriyle ilgilenmeye başlamış.
Polonya ve çevre ülkelerde yerleşik Musevi Karay Türkleri de araştırmacıların ilgi odağındadır.
19. yüzyıl sonlarında dil çalışmaları İncil araştırmalarından ayrılıp, İlahiyattan Felsefe bölümüne aktarılınca, esasen daha önceleri başlamış olan Türkçe öğretimi kurumsallaşarak 1919’da Türkoloji Kürsüsü faaliyete geçmiş.
TÜRKOLOG PROFESÖR KOWALSKİ
Krakow Doğu Dilleri Enstitüsü ve Türkoloji Kürsüsü modern Türkolojinin öncülerinden Profesör Tadeusz Kowalski tarafından kurulmuş.
Genç Türkolog Kowalski, I. Dünya Savaşı yıllarında Türkçe dersleri vermeye başlamış.
Galiçya Cephesinde yaralanıp Krakow Askeri Hastanesinde tedaviye alınan askerlerimize tercümanlık yapmış. Uzun tedavi süreçlerinde birlikte olduğu askerlerin bölgesel ağızlarından başlayarak Türkçe lehçeleri üzerine akademik tespitlerini geliştirmiş.
Savaş sonrası, 1919 yılında Jagiellon Üniversitesinde Doğu Dilleri ve Türkoloji kürsülerini kurmuş.
Türklog Profesör Kowalski o yıllarda ayrıca Polonya Karay Karaim Türkleri, Kıpçaklar ve Gagauzların dil, kültür, edebiyat ve folkloru üzerine araştırmalar yapmış. Varşova Türkolojisinin kuruluşuna destek vermiş.
Kowalski, 2. Dünya Savaşı sırasında Jagiellon Üniversitesinin diğer akademisyen ve elit entelektüelleriyle birlikte Naziler tarafından tutuklanıp, kamplara gönderilir.
Türkiye, başarılı Türkoloğuna özel ilgi gösterir, Ankara Üniversitesinin daveti üzerine Kowalski’yi ailesi ile birlikte güvenli şekilde Türkiye’ye getirmek için bir dizi diplomatik girişim başlatılır. Almanlar da ikna edilir. Savaş koşulları altında Kowalskilerin Krakow’dan trenle Viyana üzerinden İstanbul’a intikallerini sağlayacak düzenleme yapılır.
Ancak Almanlar, Kowalski’nin çok değer verdiği Türkoloji arşivini yanında götürmesine izin vermez. Kendi elleriyle kurduğu zengin Türkoloji kütüphanesini sahipsiz bırakmak istemeyen Profesör, savaş bittiğinde hain damgası yeme endişesiyle de Türkiye’nin teklifini canı pahasına geri çevirmek zorunda kalır.
Değerli bilim insanını Nazilerden kurtarmak için Ankara Üniversitesinin yanı sıra İstanbul Üniversitesi ve London School of Economics de girişimlerde bulunur.
Profesör Kowalski uluslararası girişimlerin de etkisiyle, maaş almadan görev yapma koşuluyla Nazi kamplarından kurtulur. Evlerinin arka bahçesinde yetiştirdiği sebzeleri satarak ailesinin geçimini sağlar.
Savaş sonrasında Türkiye’ye sık sık bilimsel ziyaretler düzenleyen Kowalski, Anadolu’yu köşe bucak gezer, lehçeleri, tekerlemeleri, halk şiirleri, destanları ve müziğine ilişkin incelemelerde bulunur. Araştırmalarını Kuzey Bulgaristan Türklerinden, Balkanlara kadar taşır.
1948 yılında 60 yaşında kansere yenik düşen çok yönlü Türkolog Profesör Kowalski ardında çoğu Türk ve Türkiye üzerine 200’den fazla eser bırakmıştır.
TÜRKOLOG PROFESÖR EWA GOLAS
Krakow Türkolojisi başarısını günümüzde de sürdürmekte olup bu çalışmaların kilit isimlerinden birisi de Türkoloji Kürsüsü Başkanı Profesör Dr. Ewa Siemieniec Golas’dır.
Kendisi de Türkoloji mezunu olan, 1980’li yıllarda Doğu Dilleri Enstitüsünde görev yapmaya başlayan Ewa Hanım, 2000 yılından itibaren 21 yıldır Doğu Dilleri Enstitüsü ve Türkoloji Bölümü başkanlığını yürütmekte.
Türkolojiye akademik çevrelerde büyük saygınlık kazandıran Profesörün çalışma ve uzmanlık alanları, Türk dil bilimi (özellikle leksikoloji), Osmanlı Türkçesi, Karaçay-Balkarca, Çuvaş, Tuvan, Başkırca ve Çulımca gibi Türkçe lehçeleri olarak biliniyor.
Doğu Dilleri Enstitüsü ve Türkoloji Başkanlığı görevi devam eden Prof. Golas’ın Türk dili ve kültürünü inceleyen çok sayıda özgün araştırmada imzası bulunuyor.
TÜRKİZMALAR
Akademik çalışmaları Türkçe ve Türkiye ile sınırlı kalmayan Krakow Türkoloji Merkezi, geniş anlamıyla Türk dünyası, Türk ve İslam coğrafyasını da kapsayan dil, tarih, kültür, arkeoloji, felsefe, edebiyat, din ve sosyal bilim araştırmaları ile tanınmakta.
Lisans ve lisansüstü eğitim veren Türkolojinin müfredatı ana hatları ile Türk, Kıbrıs Türk ve Azerbaycan edebiyatı, Osmanlı ve Türkiye tarihi, Türk kültürü, müziği ve el sanatları, Polonya dilindeki Türkizmalar, Polonya-Türkiye kültür ilişkileri, Polonya Edebiyatında Türkler, Balkanlardaki Türk etkisi ve Türkoloji’nin tarihçesine ilişkin çalışmaları da kapsamakta.
Polonya’da Türkiye, Türkçe ve Türk dünyası çalışmalarına öncülük yapıp Krakow Türkoloji faaliyetlerini başlatan, dünyadaki ve Polonya’daki köklü yapısal dönüşümlere karşın Türkoloji vizyonunu canlı tutan değerli bilim insanlarına her fırsatta minnettarlığımızı ifade etmek boynumuzun borcu olmalı.
