Bir zamanlar bir başkent olmanın izlerini hala taşıyan Hatay vilayetimiz bu günlerde ‘’Medeniyetler Bahçesi’’ ana temalı uzun soluklu EXPO fuarı ile kültürel ve gastronomik çeşitliliğini uluslararası boyutta sergilemeye hazırlanıyor.
Çok kültürlü barış diyarı Hatay, pandemi etkisiyle de kaybettiği eski ekonomik canlılığını toparlama ve henüz kent envanterine girememiş olan alt ve üst geçitli ‘’duble yollar’’, bulvar, park ve bahçeler gibi modern hayatı kolaylaştıracak konforları edinme gayretinde.
En büyük hassasiyet ise Suriyeli sığınmacılardan kaynaklanan, kökleri tarihe uzanan demografik doku ve yaşam tarzı değişikliği. Bu bağlamda endişe ve huzursuzluk her kesimde mevcut.
Dünün yükselen değeri enerjik Hatay, ekonomik, siyasi çıkmazlar ve küresel salgınla iç içe geçmiş tuhaf bir sosyolojik sıkışmışlık içinde görünmekte.
SANCAK
Osmanlının dağılırken yedi düvelin işgal ettiği Anadolu toprakları Mustafa Kemal’in önderliğinde başlayan milli direnişle adım adım kurtarılıp, 1923’de Türkiye Cumhuriyeti devleti kurulur.
Yeni Devlet istiklalini ilan etmiş ancak emperyalist dayatmalar İskenderun - Hatay Sancağını sınırlarımız dışında tutmuştur. Bu işgal ve ayrılık 20 yıl sürer.
HATAY CUMHURİYETİ
Fransız işgali altındaki Özerk Sancak daha sonra Suriye’ye devredilir. Bu dönemde hareketlenen direniş ve uluslararası diplomatik girişimleri takiben yapılan halk oylaması (plebisit) ile istiklaline kavuşur.
2 Eylül 1938’de kurulan Hatay Cumhuriyeti, Milletler Cemiyeti tarafından tanınan bağımsız bir devlettir.
‘’Hatay’’ Atatürk’ün Antakya ve İskenderun Sancağı bölgesine ‘’Huduttaki Ay’’ fikriyle verdiği isimdir.
Yönetim şekli Cumhuriyet, Başkenti Antakya’dır.
Yasama organı Hatay Devleti Millet Meclisidir.
Milli Marşı Türk İstiklal Marşıdır.
Resmi dilleri, Türkçe, Fransızca ve Arapçadır.
Nüfusu tahmini 235 bin.
Para birimi ise Türk ve Suriye Liralarıdır.
MECLiS
Hatay Devleti Meclisi 7 Eylül 1938 tarihinde Anayasanın kabulü ile faaliyete geçer.
Devlet başkanı Tayfur Sökmen’dir.
40 sandalyeli çok kültürlü Meclisin milletvekili dağılımı 22 Türk, 11 Arap, beş Ermeni ve iki Rum Ortodoksdur.
Meclis ilk mesaisinde Sancak Anayasasını Hatay Cumhuriyeti Anayasasına dönüştürür ve Bayrak kanunun kabul eder.
Hatay Devleti Bayrağı Atatürk tarafından tasarlanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti bayrağına benzemektedir. Tek farklılık yıldızının dış hattının beyaz içinin kırmızı olmasıdır.
Bayrak aynı gün halkın büyük tezahüratı ve 11 pare top atışı eşliğinde Hatay Meclis binası önündeki göndere çekilir.
Meclis binası şehrin kalbinde, Vali göbeği de denilen Köprübaşı mevkiinde, Müze, Belediye Dairesi, Eski Postane ve Ziraat Bankası tarihi binalarının da yer aldığı meydandadır.
Bir dönem Gündüz Sineması olarak hizmet vermiş olan Meclis halen Sanat ve Kültür Merkezi olarak kullanılmaktadır.
Hatay Meclisi, yeni devleti oluşturma yönünde yoğun bir mesai yapar. Suriye’ye bağlı Gümrüklere el koyar, Suriye Karakolları karşısına Hatay Gümrük Karakolları kurar, Türkiye ile gümrük duvarları kaldırılarak, pasaportsuz seyahate izin verir, Anavatan kanunlarını Hatay kanunu olarak kabul eder, maaşların ilk defa Türk parası ile ödenmesi ve ardından Türk Lirasının Hatay’ın da resmi parası olarak kabul edilmesini kararlaştırır.
10 KASIM
Atatürk’ün ölüm haberi Türkiye gibi Hatay’ı da sarsar.
Bayraklar yarıya indirilirken, okullar tatil edilir, bankalar, çarşılar kapanır, minarelerden selâlar yükselirken kiliseler çanlarını çalar. Şehir ağlamaktadır. Hatay Meclisi bir ay milli matem ilan eder.
KAVUŞMA
16 Haziran 1939 günü TBMM, iki devlet arasındaki sınırların ortadan kaldırılmasını sağlayan Türkiye ile Hatay arasındaki tüm mali ve idari hükümlerin geçersizliğini ilan eder.
Hatay Meclisi 29 Haziran 1939’da, ‘’Türk camiasının ayrılmaz parçası Hatay’ın Anavatana kavuşması’’ gündemiyle toplanır, oybirliği ve alkışlarla ilan edilen kararla, Hatay Meclisi kendi arzu ve iradesiyle kendi varlığına son vermiştir.
2 Eylül 1938’de kurulan bağımsız Hatay Cumhuriyeti, 29 Haziran 1939’da sona ermiştir. Hatay yeni bir vilayet olarak Türkiye’ye bağlanır.
DİPLOMASİNİN ZAFERİ
Hatay’ın Fransızlardan ve Suriye sultasından kurtarılması kararlı bir siyasi manevra örneği olarak kabul edilir.
Türkiye, Atatürk’ün dirayeti sayesinde önemli bir “Diplomatik Zafer” kazanmıştır.
Anavatana ve özgürlüğe kavuşmanın acı hatıralarını her zaman aynı heyecanla anıp, yaşatan Hataylılar kurtarıcıları Atatürk’e ve fikirlerine daha bir yürekten bağlılık göstermekte.
İşte bu nedenledir ki dışarıdan fazla hissedilmese de günümüz Hatay’ı acı geçmişi çağrıştıran olası demografik yapı ve sosyal doku değişikliği işaretleri ile plebisit imaları karşısında daha endişeli ve içten içe tepkili bir tutum sergilemekte.
