Elbette Krakow sadece eski şehir meydanındaki dev kilise kulelerinden saat başı borazan çalınıp, meydandaki ahalinin selamlandığı turistik bir şehir değil.
13. yüzyılda Polonya üzerinden Macaristan’a inmeye çalışan Moğol ve Tatar akıncılar, Krakow’da konaklarken meydandaki kilisenin kulesinden yerel halkı istilaya karşı uyaran borazancıyı, susması için ok atarak öldürür.
O günden beri sekiz asır boyunca kahramanlaşan borazancının anısı yaşatılır ve her saat başı aynı kulelerden meydandaki halk borazan sesiyle selamlanır.
Benzeri bir ritüel de Prag’da eski şehir saatli meydanında, yine Türk motifli olarak yıllardır turistlere eğlencelik olarak sunulur.
YENİDEN KRAKOV
Az değil tam 35 yıl sonra yeniden Krakow’a geldim.
İlk ziyaretim iki kutuplu dünyanın değişim dönüşüm yıllarındaydı.
Demir perde artık takatten düşmüştü, kendisi de vadesinin yettiğinin, düzenini devam ettiremeyeceğinin farkındaydı.
Batı tüm gücüyle bastırıyordu, Glasnost, perestroyka açılımları yaşanıyordu, Polonya’da Leh Walesa’nın Dayanışma Hareketi, Çekoslovakya’da Vaclav Havel’in Vatandaş Forumu yeşermekteydi.
Polonya değişimde başı çekenlerdendi, Çekoslovakya’nın Çek ve Slovak ayrışmasından önceki son zamanlarıydı.
Prag Büyükelçiliğimizde görevliydim. Heyecan dolu değişim sürecine, kadife devrime şahit olmuştuk.
Komşu ülke Polonya’nın o zaman da marka şehri olan Krakov’a Prag’dan gelip, gezmiştik.
Günümüzde tarihi dönüşümü hatırlatan az sayıda iz kalmış olsa da o dönemin duygularına yeniden bürünmek bile o zamanın demirle perdelenmiş siyasi ve toplumsal istibdadını zihinlerde soğuk soğuk tazeliyordu.
DEMİRPERDE
Polonya gerilimli günlerden geçiyordu. Uzun sıkıyönetim yılları siyasete, ekonomiye çözüm getiremiyor, toplumsal direniş ve muhalefet güçleniyordu.
Dalga dalga grevler sürüyor, baskı rejiminin ağır sansürünü ve parti propagandasını delen o zamanların sosyal medyası diyebileceğimiz yeraltı gazeteleri büyük ilgi görüyordu. Öyle ki kiliseler direnişçilerin buluşma mekânına dönüşmüş, Kilise kurum olarak halkla devlet arasında arabuluculuğa soyunmuştu.
VARŞOVA DİRENİŞİ
Yıllar önce başka bir dünyanın parçasıyken, koyu gri rengiyle, köhne, bakımsız ve umutsuz haliyle gördüğümüz Krakow bugün adeta ışıltılı bir hazine.
Yine o yıllardaki Dresden de Krakow gibi hüzünlü gelmişti bize. Şimdilerde nasıl oldu bilinmez.
Krakow’u karmaşık duygular içinde yeniden yaşamaya başladık.
Geçen hafta büyük meydanda Polonya’nın Hitler faşizmine direnişin 77. yıldönümü törenlerine denk geldik.
Varşova Direnişi de denilen özgürlük mücadelesinin anlamını derinden hisseden eski kuşakların törenlerdeki düşünceli ağır başlılıkları gözden kaçmıyordu.
Varşova direnişi, çok sayıda kitaba, müziğe, filme konu olmuştu.
Bu direnişte toplumun tüm kesimleri gibi çocukların rolü de efsanevi şekilde sembolleşmişti.
Meydanda direnişçi çocukları hatırlatan ilginç bir canlandırmaya da şahit olduk.
Altı yedi yaşlarında bez şapkalı bir çocuk, elinde derme çatma bir tüfek, önünde teslim aldığı elleri havada bir Hitler askeri meydanı baştan sona dolaştı.
Çocuk, Nazi askeri rolündeki üniformalıyı adeta ite kaka, dipçikleyerek milyonların öcünü alıyordu.
Tebessümle, karmaşık duygular içinde izliyorduk yıllar önce yaşananları.
Lehistan’a 600 yıl başkentlik yapmış, yüzyılların siyasi ve dini merkezi Krakow’un eski şehir meydanı, Venedik’in San Marko’sundan sonra Avrupa’nın tarihi dokusunu iyi muhafaza etmiş en büyük meydanıydı.
Vatikan’dan daha fazla kilise ve dini figürlü heykellere sahip eski şehir, yetmiş iki milletten ziyaretçisine sabahlara kadar sesli, ışıklı, canlı bir yaşam sunmakta.
