PROF. DR. FİKRİ AKDENİZ - BİLİM DÜNYASI


Matematikçilerin prensi: Gauss Kimdir?

Prof. Dr. Fikri Akdeniz


Johann Friedrich Carl Gauss (1777-1855)

Bütün zamanların en başarılı matematikçilerinden sayılan Johann Friedrich Carl Gauss, 30 Aralık 1777’de Almanya’da doğdu. Ünlü Alman matematikçi; sayılar teorisi, olasılık teorisi, geometri, yerölçüm, planetoloji (gezegen bilimi), fonksiyon teorisi, potansiyel teorisi alanlarında çalıştı. Gauss'un dehası çok erken yaşlarda kendini göstermiş ve konuşmayı öğrenmeden önce toplama ve çıkarma yapmayı öğrenmiştir. Güç koşullar altında sürdürdüğü eğitimini, 14 yaşındayken Braunschweig Dükü Karl Wilhelm Ferdinand'in sağladığı destekle güvence altına alabilmiştir. Gauss,1795-1798 yılları arasında da Göttingen Üniversitesi'nde öğrenim gördü. .

Çocukluk yıllarından beri dahi olduğunu gösteren pek çok hikâye vardır, Bunlardan birine göre, Gauss'un ilkokul öğretmeni J.G. Büttner, öğrencilerini tanımak için 1'den 100'e kadar olan tam sayıların toplamını (1+2+3+…+100=?) isteyince, Gauss cevabı sınıftaki bütün öğrencilerden önce ve hızlıca bularak öğretmenini, hayrete düşürdü. Küçük Gauss, sayı listesinin iki zıt ucundan birer sayı alıp topladığında hep aynı sonucun çıktığını farketmişti: (1 + 100) = (2 + 99) = (3 + 98) = ... = (50 + 51) = 101, vs. Böylece 1'den 100'e kadar olan sayıların toplamı 50 × 101 = 5050 oluyordu.

Gauss pek çok matematiksel keşfini henüz 20 yaşına gelmeden yapmıştır. Sayılar kuramının önemli sonuçlarını derleyip kendi katkılarını da ekleyerek yazdığı büyük eseri “Aritmetik Araştırmalar”ı 21 yaşında 1798 yılında bitirmişse de, eser ilk olarak 1801'de basılmıştır. 19 yaşında iken 1796 yılında kenar sayısı bir Fermat asalı ( 3,5,17,257,65537 asal sayıları) olan her düzgün çokgenin, sadece cetvel ve pergel kullanılarak çizilebileceğini kanıtladı. Bu tür cetvel ve pergel problemleri Antik Yunan'dan beri matematikçileri meşgul etmekteydi, dolayısıyla da Gauss'un keşfinin önemi büyüktü. Carl Friedrich Gauss bu başarısından o kadar memnun oldu ki, mezar taşına bir düzgün onyedigenin oyulmasını vasiyet etti. Ne var ki, daireye çok yakın olan bu şeklin oyulması çok zor olacağından, vasiyetini yerine getirecek bir taş ustası bulamadı. 1799 yılında bitirdiği doktora tezinde cebir’in temel teoreminin bir kanıtını sundu. Bu çok önemli teorem: Katsayıları karmaşık olan ve sabit olmayan tek değişkenli her polinomun en az bir (karmaşık) kökü vardır.

Gauss, her tam sayının en çok üç üçgensel sayının (bu sayılara üçgensel sayı denmesinin nedeni ise sayının değeri kadar olan nokta ile eşkenar bir üçgen oluşturulmasıdır.)

toplamı olarak yazılabileceğini kanıtladı, O zamana kadar hala Dük'ün verdiği bursla geçinen ve bu durumdan memnun olmayan Gauss, astronomide kariyer yapmayı düşündü ve 1807'de Göttingen Üniversitesi'nde astronomi profesörü ve gözlemevi müdürü olarak çalışmaya başladı. Hayatının sonuna kadar aynı üniversitede çalıştı.

Gezegen ve asteroidlerin Güneş çevresindeki hareketleriyle ilgilenmeye başlayan Gauss, 1809'da Güneş çevresinde konik kesitler üzerinde hareket eden gök cisimlerinin hareketlerinin teorisi adlı eserini yayımladı. Bu eser, günümüz bilimlerinde yaygın olarak kullanılan en küçük kareler yöntemini de ayrıntılı olarak ele alıyordu.

Gauss en karmaşık hesapları aklından yapabilmesiyle de ünlenmişti. Anlatılana göre, 1 Ocak 1801 tarihinde İtalyan astronom Giuseppe Piazzi tarafından Palermo'da keşfedilen Ceres'in (cüce gezegenin) izleyeceği yörüngeyi nasıl bu kadar hatasız hesaplayabildiği sorulunca, "logaritma kullandım" cevabını vermiş, logaritma cetvelini nasıl bu kadar hızlı kullanabildiği sorulunca da "cetvele ne gerek var, hepsini kafamda hesaplıyorum!" demiştir. 1818 yılında Hannover eyaleti için yüzey ölçümleri yapan Gauss, bu ölçümler için güneş ışığı ve aynalar yardımıyla doğrultu gözlemleri yapmaya yarayan aygıt icat edip kullandı.

Gauss, Hannover'de yaptığı yüzey ölçümleri sırasında, ölçüm hatalarının istatistiksel dağılımını veren (ve daha önce astronomi araştırmalarında da kullandığı) normal dağılım fikrini kafasında iyice belirginleştirdi. (Bugün normal dağılıma Gauss dağılımı da denmektedir.) 1833'te Gauss ve fizikçi Weber ilk elektromanyetik telgrafı icat ettiler ve bu telgrafla gözlemevini fizik enstitüsüne bağladılar. Gauss, hala müdürü olduğu gözlemevinin bahçesine bir manyetik gözlemevi kurulması talimatını verdi ve Weber'le beraber Dünya'nın çeşitli yerlerindeki manyetik alanı ölçmek amacıyla bir "manyetik kulüp" kurdu.

Carl Friedrich Gauss, 23 Şubat 1855 tarihinde Göttingende, 78 yaşında vefat etmesine karşın, bilime ışık tutan yenilikçi fikirler ve zamanında yayımlanmamış bilimsel çalışmalarıyla halâ günümüzü etkilemektedir.

Beyni araştırma için muhafaza edildi ve bugün bile Göttingen Üniversitesi'nin tıp fakültesinde formalin içinde korunmaktadır.

Dostça kalın!

 

 

 

 

YAZARLAR

  • Cuma 24.9 ° / 14.2 ° Güneşli
  • Cumartesi 28.3 ° / 15.1 ° Güneşli
  • Pazar 28.3 ° / 15.7 ° Güneşli
  • BIST 100

    9079,97%3,10
  • DOLAR

    32,35% 0,15
  • EURO

    34,93% -0,09
  • GRAM ALTIN

    2322,96% 0,18
  • Ç. ALTIN

    3843,45% 0,00