Anadolu halkı yüzyıllardan bu yana evini aydınlatmak için çok eskilerde gün ışığından yararlanırdı. Daha sonraları yerleşik hayata geçince evin içindeki ocakta yanan odun ateşini aydınlanma aracı olarak kullandı. Yaşımız gereği biz bu dönemleri yaşamadık. Ancak büyüklerimizden bunun öykülerini çok dinledik.
Bizim kuşak gaz lambası kuşağıdır. Akşamları soba yanan odalarda veya yarı mutfak ve soğuk uzun kış gecelerinde çocuklar üşümesin diye ocakta ateşin yandığı odanın orta yerine kurulan sofra, sofranın orta yerine konulan gaz lambası ile okul ödevlerini yapmış bir kuşağız biz. Bir akranımız; ‘’Bugünün bilim insanlarının çoğunun, o gaz lambası ışığında ders çalışmışlığı vardır’’ diyerek önemli bir konuya dikkat çekmişti. Ben de bu dönemi yaşamış bir kuşak olarak evlerdeki kapıların açılıp kapatılması esnasında ses yapmasın, çocukların zihni karışmasın diye eşiğe minder konulduğunu eklemek isterim. Bu davranış Anadolu insanının okuyana verdiği önemi gösteren bir anekdottur.
Bugün için gaz lambasını hiç görmemiş, sadece resimlerinden tanıyan, bize göre üçüncü bir kuşak vardır. Bizim için önemli bir yaşam gereci olan gaz lambası bu kuşak için bir antika değeri taşımaktadır.
Gaz lambasından söz açılmış iken az daha unutuyorduk, bir de kandil var ki ocaktaki odun ateşi veya yanan çıra ateşinden sonra gelen bir aydınlanma aracıdır. Biz onu yoğun olarak kullanmamakla birlikte görmüşlüğümüz, yakmış lığımız hatta ‘’püf’’ diye üfleyerek söndürmüşlüğümüz vardır. Belki de ‘’Lambaya püf de’’ şarkısı da buradan esinlenerek yazılmış, sonra da bestelenmiş olabilir mi?..
Her şeyin çeşitleri olduğu gibi gaz lambaları da çeşit çeşitti. Gariplerin, fakir fukaranın yaktığı beş numara, orta halli ailelerin kullandığı yedi numara ve hali vakti yerinde olan ailelerin kullandığı on dört numara gaz lambası. Ana yakıt gazyağı dediğimiz bir yakıttı. Kimyacı değilim ama bilmeyenler açısından mazot ile benzin arasında bir yakıttı diyebiliriz. Tabi benzinin isi olmaz ama maşallah mazot ve gaz yağının isi meşhurdur. Gaz lambalarının doldurulması, özel olarak hazırlanmış bez fitilinin takılması ve incecik camdan yapılmış asıl aydınlanmayı sağlayan camının itina ile temizlenmesidikkat isteyen bir iştir. Övünmek gibi olmasın ama o benim asli görevlerimden bir gibiydi. Taaa ki, kız kardeşim bu işleri görebilecek bir yetiğe sahip oluncaya kadar.
Teknoloji hiçbir alanda yerinde saymadığı gibi sürekli yenileniyordu. Avrupai bir buluş olan lükslerden de söz etmemiz gerekir. Gaz lambasının bir üst modelidir lüksler. Belki de aynı yakıt ile yüz tane on dört numara gaz lambasının aynı anda yakılmasından daha net bir aydınlanma sağlardı.Tek farkı yok denecek kadar bir is, fevkalade bir aydınlık ve bulunduğu yeri ısıtma gibibir özelliği vardı. Tabi bu her ailenin sahip olabileceği bir aydınlanma aracı değildi. Gaz lambasından farklı olarak rahatlıkla dışarıda ve rüzgârlı havada da kullanılırdı.
Sizi belki çok eski yıllara; çocukluğunuza, gençliğinize ve hatta birçok yaşanmışlıklarınıza taşımış olabilirim ama… bununla yeni kuşağa ‘’nereden nereye’’ diye bir mesaj vermek istedim…
Yeni nostaljilerde buluşmak üzere diyor, herkese sağlık diyorum…
13 Mayıs 2022/.B.Çekmece-İst.
