Türkiye’de yaşanan enflasyon, resmi rakamların ötesinde halkın ihtiyaçlari için yaptığı harcamalarda hissedilen ölçüde etkili oluyor. İktisadi açıdan enflasyon hem arz hem talep yönünden beslenirken, bunların üzerine eklenen temel unsur: beklenti etkisi…

2022 Ekim ve Kasım aylarında da, yıllık bazda resmi tüketici fiyatlarında (TÜFE) artışın devam etmesi bekleniyor. Ancak -baz etkisi nedeniyle- Aralık ayında yıllık enflasyonun düşeceği öngörülüyor. Ekonomide bir durgunluk söz konusu olmazsa TÜFE ve TASE, Aralık sonrası da aylık olarak artmaya devam edecek.

Enflasyonun yıllık bazda gerilemesinin fiyatlarda gerileme anlamına gelmediği Aralık ayından sonra daha belirgin olacak. Çünkü çok iyi biliniyor ki; yıllık enflasyon oranındaki düşme fiyatların gerilemesi değil artış hızının düşmesidir. Hayat pahalılığı, fiyatların gelirle ilişkisini gösterir; enflasyonun gelir artışından hızlı olmasıdır. Ücretli çalışanlar için hayat pahalılığı artarak devam edecek gibi gözükmektedir. Özellikle maaş, ücret, yevmiye gibi sabit gelirli hanelerin gelirlerinin enflasyon kadar artmaması veya gecikerek artması nedeniyle alım güçleri düşmektedir. Yaşantılarını sürdürmek için ihtiyaçları olan temel mal ve hizmetlere gelirlerinden daha fazla ayırmak zorunda kalmaktadır. Süregelen enflasyon ve aynı zamanda geniş kesimleri kapsayan gelir yetersizliği, geçim sıkıntısının temel nedeni olmaktadır. Hanenin gelirleri en az enflasyon kadar artmadığı ya da fiyatlar gerilemediği sürece hayat pahalılığı giderilip alım gücü enflasyon öncesi dönemin seviyesine getirilemez. Refah artışının sağlanması için, ücret zamlarında enflasyon farkının üzerine sağlanan ekonomik büyüme paralelinde bir refah payı eklenmelidir. Kapsayıcı büyüme bu şekilde mümkün olacaktır.

Özellikle son bir yıldır, enflasyon pahasına üretim ve büyüme tercih edilerek piyasa canlı tutuldu, çarklar döndü. Ancak bunun maliyeti de ağır oldu. Mili gelirden emeğin aldığı pay giderek geriledi. Yoksul daha da yoksullaştı. Enflasyon kadar ücret zammı var olan sefaletin sürmesi anlamındadır. Yetersiz ücret geliri karşısında devam eden fiyat artışları, hayatı pahalılığını dayanılmaz noktalara taşıdı.

TÜRK-İŞ çalışmasının ortaya koyduğu gibi, bilhassa son bir yıl içinde aşırı yükselen gıda fiyatları bireyleri ve aileleri çok olumsuz etkiledi. Gıda fiyatlarının artmasında öncelikle yetersiz üretimin olması, tarımsal üretim girdilerinde maliyet artışları ile üretim, tedarik ve satış zinciri içerisinde orantısız fiyat değişimleri önemli rol oynadı.

Neticede savunmasız dar ve sabit gelirli insanlar derinden etkilendi, Ankara’da %135’i bulan gıda enflasyonunun varlığında dengeli beslenebilmek için yeterli ve sağlıklı gıdaya ulaşabilmek daha da güçleşti.

TÜRK-İŞ Araştırmasının 2022 Ekim ayı sonucuna göre;

Dört kişilik bir ailenin sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenebilmesi için yapması gereken aylık gıda harcaması tutarı (açlık sınırı)  7.425,23 TL’ye,
Gıda harcaması ile giyim, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sağlık ve benzeri ihtiyaçlar için yapılması zorunlu diğer aylık harcamalarının toplam tutarı (yoksulluk sınırı) 24.186,42 TL’ye,
Bekâr bir çalışanın ‘yaşama maliyeti’ ise aylık 9.706,52 TL’ye yükseldi.
Yükselen gıda, kira ve enerji faturaları karşısında gelirleri yeterince artmayan milyonlarca hane için bu kış daha çetin geçecek gibi görülüyor. Yılın başından bu yana hane elektriğine 3, hane doğalgazına 4 kez zam yapıldı. “Hane Halkı Fiyat Endeksi (HEPI)” verilerine göre; metreküp başına Avrupa başkentleri arasında en ucuz doğalgazı Ankara’nın kullanıyor olmasına rağmen haneye giren paranın büyük kısmını kiraya ve gıdaya ayırmak zorunda kalan milyonlarca vatandaş, faturalarını ödemekte çok zorlanmaktadır. Resmi ağızdan duyurulan; gerçek kişi borçluların 30 milyar TL’ye yakın icra borcunun hazinece üstlenilecek olması ve vatandaşlara destek sağlanacak borçların önemli bir kısmının temel ihtiyaçlara tekabül eden elektrik, su, doğalgaz, telefon, gibi abonelikler olması hane bütçesinin ne kadar kırılganlaştığını kanıtlar niteliktedir. Ek olarak; ticarethane, sanayi, tarımsal sulama elektrik abonelerine yapılan zamların üretim maliyetlerini artırarak yurttaşlara hayat pahalılığı olarak geri döneceği de ortadadır.

TÜRK-İŞ’in verileri temel alındığında “mutfak enflasyonu”ndaki değişim Ekim 2022 itibariyle şu şekildedir:

Ankara’da yaşayan dört kişilik bir ailenin “gıda için” yapması gereken asgari harcama tutarındaki artış bir önceki aya göre % 2,48 oranında gerçekleşti.
On aylık değişim oranı % 81,19 oranında oldu.
Son on iki ay itibariyle artış oranı ise % 134,77 olarak hesaplandı.
   
TÜRK-İŞ hesaplamasında temel alınan ve doğrudan piyasadan derlenen fiyatlara göre, gıda ürünlerinde Ekim 2022 itibariyle gözlemlenen değişim harcama gruplarına göre şu şekilde oldu:

● Süt, yoğurt, peynir grubunda;

Bu gruptaki tüm ürünlerin fiyatları yükseldi. 1 litre sütün marketlerde ortalama satış fiyatı 18 TL’yi geçmişken, çiğ süt alım fiyatının net 7,5 TL’de tutulması, özellikle hayvanlarının yem ve diğer ihtiyaçlarını karşılayacak çiftçiler açısından büyük bir problem olmaya devam ediyor. Bir ayda ortalama peynir fiyatı %12, ortalama yoğurt fiyatı %15 arttı. Yoğurdun kg fiyatı ilk kez 30 TL’yi geçti.

● Et, tavuk, balık, yumurta, kuru baklagiller, yağlı tohum ürünlerinin bulunduğu grupta;

Balık fiyatı değişmedi, hamsi 90 TL’den tezgâhlarda satılmaya başladı. Dana etinin fiyatı artarken kuzu eti fiyatı geriledi. Tavuk eti %9 zamlandı. Yumurta fiyatı bu ay değişmedi. Bakliyatlardan nohut fiyatı %6 arttı. Yeşil mercimek fiyatı gerilerken kırmızı mercimek, kuru fasulye ve yağlı tohumlar zamlandı.

● Ekmek ve tahıllar grubunda;

Aylık seviyede pirinç %8, makarna %9 oranında zamlandı. Un, irmik, bulgur fiyatı da yükseldi. Ekmek fiyatı -şimdilik- aynı kaldı.

● Taze sebze-meyve grubunda;

Meyve-sebzelerde genel olarak fiyat düşüşü gözlemlendi ve diğer pek çok gıda fiyatı yükselirken aylık gıda enflasyonunun %2,48’de kalmasında önemli etki sağladı. Semt pazarlarında maydanoz, kıvırcık gibi salata yeşilliklerinin fiyatları düşerken pırasa, ıspanak gibi yeşil yapraklı sebzelerin fiyatları yükseldi. Patates, biber, kırmızılahana fiyatı geriledi. Domates, üretiminde yüksek girdi fiyatları sebebiyle zamlandı. Ayrıca bu sene domates tüketimi, alım gücüne bağlı olarak, azalabilir. Meyvelerden elma ve üzüm fiyatı arttı, mandalina ve nar ortalama 13 TL’den satılmaya başladı. Muz ve armut fiyatı geriledi. Ortalama sebze kg fiyatı 16,10 TL, ortalama meyve kg fiyatı 14,72 TL oldu. Hesaplamada 24’ü sebze ve 8’i meyve olmak üzere toplam 32 üründeki fiyat değişimi dikkate alındı. Ortalama meyve-sebze kg fiyatı bu ay 15,71 TL olarak tespit edildi.

● Temel yağ ürünlerinin bulunduğu grupta;

Ayçiçek yağının fiyatı değişmedi. Zeytinyağı ve margarin fiyatları biraz arttı. Tereyağı bir ayda %11 zamlandı.

● Son grup içinde yer alan gıda maddelerinden;

Bu ay en çok zamlanan ürün %20 ile baharatlar oldu. Çay ve bal %11 zamlandı. Tuz, salça, reçel, yeşil zeytin fiyatları da yükseldi. Siyah zeytin fiyatı geriledi. Pekmez ve ıhlamur fiyatı değişmedi.

(vş)