Atatürk Nutuk’ta Lozan’ı şöyle değerlendiriyor: “Lozan Antlaşması Türk milletine karşı yüzyıllardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşmasıyla tamamlandığı sanılmış büyük bir suikastın sonuçsuz kaldığını bildirir bir belgedir. Osmanlı tarihinde benzeri görülmemiş bir siyasi zafer eseridir.” 

HABER:VAHİT ŞAHİN

2022 genel seçimlerde İstanbul Milletvekili seçilen ve CHP Genel Başkan yardımcılığı görevine getirilen Onur Öymen, Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşunun temel taşı niteliğinde olan Lozan Antlaşması’nın 99. yıl dönümünde Lozan Antlaşmasını değerlendirdi.

Yazarımız Ahmet Erdoğdu’ya konuşan Öymen, yayınladığı “Çöküşten Zafere Lozan- Osmanlıdan Cumhuriyete 200 Yıllık Mücadele” adlı kitabında, “Osmanlı İmparatorluğu’nun gerileme döneminden çöküşüne kadar geçen süre içinde iç sorunlar ve yönetim zaafları nedeniyle nasıl çağın gerisinde kaldığı, aynı dönemde büyük devletlerin hangi baskılara başvurdukları, hangi entrikalara ve tertiplere giriştikleri, devletin iç işlerini nasıl yönlendirmek istedikleri örnekleriyle anlatılıyor” dedi. 

Emperyalizme karşı yürütülen Ulusal Kurtuluş Savaşı’nı zaferle sonuçlandıran Atatürk, İnönü ve arkadaşlarının Lozan’da, Dünya Savaşı galiplerine karşı Türkiye'nin egemenliğini, bağımsızlığını ve eşitliğini kabul ettirmek ve Misak-ı Milli’de çizilen hedeflere ulaşmak için ne büyük bir mücadele verdiklerini ve Lozan Barış Antlaşması’yla nasıl başarıya ulaştıkları belgelerle gözler önüne serildiğini ifade eden Öymen, şunları kaydetti:

“Lozan antlaşması Birinci Dünya Savaşından sonra yapılan antlaşmalar arasında bugün bile geçerliliğini, etkinliğini ve önemini koruyan tek antlaşmadır.  Osmanlı İmparatorluğu devletin varlığını fiilen bitiren, geleceğini tehlikeye sokan Sevr antlaşmasını imzalamış ancak bu antlaşma o tarihte kapatılmış bulunan Osmanlı Mebuslar Meclisi tarafından onaylanmamıştı. Türkiye Büyük Millet Meclisi Sevr antlaşmasını reddederek tarihin çöp sepetine attı.  

 Büyük Atatürk’ün önderliğinde yürütülen ve Birinci Dünya Savaşından sonra  dört yıl süren milli mücadele ve İstiklal Savaşı sonucunda büyük devletlerle egemen eşitlik ilkelerine dayalı olarak müzakere edilerek 24 Temmuz 1924 tarihinde imzalanan  Lozan Antlaşması Türk milletinin kaderini değiştiren bir kilit taşı olmuştur. Lozan’da sağlanan büyük başarıda Atatürk’ün önderliğinde, İsmet Paşa’nın yeni Türkiye’nin azmini, kararlılığını, büyük devletler karşısındaki direncini ortaya koyan diplomasi başarısının rolü büyüktür.  

Lozan’da Türkiye’nin elde ettiği kazanımların bütün ülkeler tarafından hazmedildiği söylenemez. Bunun  izleri bugün bile bazı devletlerin Türkiye’ye yönelik politikalarında görülüyor. Ülkemizde de Lozan’ın zaman zaman bazı çevrelerde tartışma ve eleştiri konusu yapılmaya çalışılmasının arkasında Lozan’da Türkiye’nin savunduğu çağdaş, demokratik ve laik dünya görüşüne karşı duyulan rahatsızlığın yattığı anlaşılıyor.  

 Atatürk Nutuk’ta Lozan’ı şöyle değerlendiriyor: “Lozan Antlaşması Türk milletine karşı yüzyıllardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşmasıyla tamamlandığı sanılmış büyük bir suikastın sonuçsuz kaldığını bildirir bir belgedir. Osmanlı tarihinde benzeri görülmemiş bir siyasi zafer eseridir.” 

LOZAN’DAN CUMHURİYET’E

Lozan Antlaşmasının imzalanmasından üç ay sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin ilan edildiğini belirten Onur Öymen, “Türkiye oldukça kısa bir süre içinde demokratik, laik ve çağdaş bir devlet olarak dünya ülkeleri arasında hak ettiği yeri aldı” dedi.

Öymen şunları kaydetti:

“Musul Meselesi, Lozan Konferansının kapsamı dışında bırakıldı. Bu konunun Türkiye ile İngiltere arasında görüşülerek çözümlenmesi kararlaştırıldı. Bu görüşmelerden sonuç çıkmayınca Milletler Cemiyetine gidildi. O aşamada Güney Doğu Anadolu’da yabancıların kışkırtmasıyla  Nasturi isyanı ve Şeyh Sait ayaklanması çıktı. Bu isyanlar Türk silahlı kuvvetleri tarafından kısa sürede bastırıldı. Musul meselesi hakkında Milletler Cemiyeti ile Uluslararası Adalet Divanında İngiltere’nin beklentileri doğrultusunda karar alındı. 5 Haziran 1926 yılında Türkiye ile İngiltere arasında imzalanan Ankara antlaşmasıyla Musul meselesi çözüldü Bugün sınır Kabul edildi. Musul petrol gelirlerinin %10’u 25 yıl süreyle Türkiye’ye tahsis edildi.  İkinci Dünya Savaşının yaklaştığı yıllarda uluslararası alanda olumsuz gelişmeler oldu. Milletler Cemiyeti uluslararası alandaki önemini ve etkinliğini kaybetti. Lozan Antlaşmasının Boğazlar Sözleşmesinin günün koşullarına uydurulması için Türkiye’nin girişimiyle Lozan’ı imzalayan ülkeler arasında Montrö’de toplanan Konferansta Türkiye’nin güvenlik çıkarlarına daha uygun bir sözleşme imzalandı ve bu sözleşme Lozan’ın Boğazlar Sözleşmesinin yerini aldı. O sırada imzalayıcı ülkeler arasında yer almayan   İtalya  daha sonra sözleşmeyi imzaladı. Montrö sözleşmesinde Lozan’dan farklı olarak Boğazlar ve Marmara çevresindeki askersizleştirilmiş alanlar kaldırıldı. Türkiye o alanlarda askerlerini konuşlandırma hakkına sahip oldu. Boğazlar Komisyonu kaldırıldı. Onun yetkilerini Türkiye üstlendi.

Lozan’da olmayan “Yakın bir savaş tehlikesi” kavramı kabul edildi. Türkiye’nin önerisiyle kabul edilen bu değişiklikler ülkemizin güvenlik ve siyasal çıkarlarına daha çok hizmet edecek bir durum yarattı.    Atatürk’ün yıllarca süren çabalar sonucunda Fransa’yı ikna etmesi üzerine  1938lu yılların sonuna doğru Hatay’ın bağımsızlığına kavuşma sağlandı. Atatürk’ün ölümünden kısa bir süre sonra da Hatay anavatana katıldı.  Yıllarca Atatürk’ün en yakın çalışma arkadaşı olan ve onun ölümünden sonra Cumhurbaşkanlığına seçilen İsmet İnönü, Atatürk’ün çizgisini ve politikalarını sürdürdü. Türkiye’yi 63 milyon insanın hayatına mal olan İkinci Dünya Savaşı’nın dışında tutmayı başardı. 1946 yılında çok partili rejimi benimseyerek Türkiye’nin çağdaş demokrasiler arasında yer almasını sağladı ve 1950 yılında demokratik seçimler yoluyla iktidarı seçimi kazanan partiye devrederek dünyaya örnek oldu” şeklinde konuştu.

ONUR ÖYMEN KİMDİR?

Diplomat, siyaset adamı. 18 Ekim 1940, İstanbul doğumlu. Tam adı Başaran Onur Öymen. Eğitimci Hıfzı Raşit Rahman Öymen’in oğlu, gazeteci-yazar Örsan Öymen ile siyaset ve devlet adamı Altan Öymen’in kardeşidir. İlk, orta ve lise öğrenimini Galatasaray Lisesinde tamamladı ve Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesini bitirdi. Bitirdiği fakültede “Teknolojik Gelişme ve Savunma Politikası” adlı teziyle doktora yaptı. 1964 yılında Dışişleri Bakanlığında (1964) çalışmaya başladı. NATO Dairesinde ikinci kâtip (1966-68), Avrupa Konseyi Daimi Temsilciliğinde ikinci kâtip (1968) ve baş kâtip oldu. Ankara’da Siyaset Planlama ve Avrupa Konseyinde ve Kıbrıs Dairelerinde şube müdürü (1972) olarak çalıştı. 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı sırasında bakanlığın Kıbrıs’tan sorumlu şube müdürlüğü görevinde bulundu. Aynı yılın sonunda Lefkoşe Büyükelçiliği müsteşarlığına atandı. 1978 yılında Ankara’ya dönerek Dışişleri Bakanlığı özel danışmanı oldu. 1979’da Ekonomik İşler Dairesi Başkanı, 1980’de Prag Büyükelçiliği Müsteşarı, 1982’de Madrid Büyükelçiliği Müsteşarı, 1984’te Ankara’da Siyasî İnceleme ve Değerlendirme Daire Başkanı, 1985’te Siyaset Planlama Dairesi Başkanı, 1988’de Kopenhag Büyükelçisi, 1990’da Bonn Büyükelçisi, 1995’te Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı, 1997’de NATO Daimi Temsilcisi olarak görevler yaptı ve Ağustos 2002’de emekliye ayrıldı. Aynı yıl yapılan genel seçimlerde İstanbul Milletvekili seçildi ve CHP Genel Başkan yardımcılığı görevine gtetirildi.

Merkezi Londra’da bulunan Uluslararası Stratejik İncelemeler Enstitüsü üyesidir. 1995 Nokta Dergisi Yılın Bürokratı, 1997 Milliyet Gazetesi Abdi İpekçi Barış Ödülü, 1995-96-97 Türkiye Sanayiciler ve İşadamları Vakfının Yılın Hariciyecisi ödüllerinin sahibidir.

(vş)