İran ve ABD arasında 2015 yılında imzalanan uluslararası nükleer anlaşmayı yeniden hayata geçirmek için yapılan dolaylı görüşmeler Pazartesi günü yeniden başladı. İran görüşmelerde nükleer faaliyetlerini kısıtlama konusunda yetersiz ilerleme kaydetmiş olmasına rağmen yaptırımların kaldırılmasına odaklandı.
Avrupa Birliği’nin müzakerecisi Enrique Mora, ‘‘Önümüzdeki günler ve haftalarda çok çalışırsak olumlu sonuç alabiliriz. Çok zor olacak. Hem Tahran’ın hem de Washington’un zor siyasi kararlar alması gerekecek’’ diyen
Mora, Pazartesi akşamı ABD-İran dolaylı müzakereleri başlamadan önce anlaşmanın diğer tarafları İran, Rusya, Çin, Fransa, İngiltere, Almanya ve Avrupa Birliği arasında yapılan bir toplantıdan kısa süre sonra konuştu.
Mora, ‘‘Tüm heyetlerde bir aciliyet hissi hakim. Bu müzakerenin mantıklı bir zaman diliminde nihayete ermesi gerektiği görüşündeler. Sınır koymak istemiyorum ancak burada aylardan değil haftalardan söz ediyoruz’’ diye konuştu.
‘‘Anlaşma anlamını yitirmek üzere’’
Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin İran’da yönetimi devralmasının ardından yapılan ilk görüşmeler, bugüne kadar düzenlenen görüşmelerin de yedinci turunu oluşturmuş ve 10 gün önce sona ermişti. İran yeni taleplerde bulunmuş, Batılı güçler ise ilerlemenin çok yavaş olduğu, 2015 anlaşmasının anlamını yitirmek üzere olduğu uyarısını yapmış ve anlaşmayı kurtarmak için aylar değil yalnızca haftalar olduğunu söylemişti.
İran, Amerikalı yetkililerle doğrudan görüşmeyi reddediyor, bu da diğer tarafların İran ve ABD arasında elçi görevi görmesine neden oluyor. ABD bu formattan duyduğu hayalkırıklığını daha önce dile getirmiş ve bu durumun süreci yavaşlattığını, Batılı ülkelerin hala İran’ın zaman kazanmaya çalıştığını düşündüklerini kaydetmişti.
İran basını Dışişleri Bakanı Hüseyin Emirabdullahyan’ın ‘‘Bizim için en önemli konu öncelikle İran petrolünü kolayca ve engellere takılmadan satabileceğimiz bir noktaya gelmek’’ sözlerine yer verdi.
Ancak AB müzakerecisi Mora, görüşmede yaptırımların kaldırılmasının yanında nükleer kısıtlamaların da ele alınacağına vurgu yaptı.
‘‘Nükleer kısıtlamalar ve yaptırımlar dengeli ilerlemeli’’
İran nükleer alanda adım atmadan önce ABD’nin tüm yaptırımları kaldırmasında ısrarcı. Batılı müzakerecilerse nükleer ve yaptırım adımlarının denge içinde atılması gerektiğine dikkat çekiyor.
ABD yaptırımları İran'ın ana gelir kaynağı olan petrol ihracatına darbe vurdu. Tahran verileri açıklamasa da nakliye ve diğer kaynaklara dayalı tahminler petrol ihracatının 2018'de günde yaklaşık 2 milyon 800 bin varilden 200 bin varile kadar düştüğünü gösteriyor. Bir araştırmaya göre İran’ın petrol ihracatı Haziran ayında günde 600 bin varil olarak belirtilmişti.
Görüşmelerin yedinci turunun sonunda Fransa, İngiltere ve Almanya’dan yetkililer İran’ın yeni taleplerinin görüşmeleri Haziran ayındaki durumuna geri götürdüğü yorumunu yapmıştı. Yetkililer ‘‘Bu görüşmelerde de hızla yolun sonuna geliniyor’’ yorumunu yapmıştı.
2015 yılında yapılan nükleer anlaşma, İran'ın nükleer bomba üretimi için yeterli malzemeyi elde edebileceği süreyi iki ile üç ay arasından en az bir yıla çıkarmıştı. Ancak birçok uzman şimdi İran’ın anlaşma öncesinden bile daha kısa sürede nükleer bomba üretebileceği görüşünde. İran ise sivil ihtiyaçlar için nükleer enerji ürettiğini söylüyor.
Dönemin ABD Başkanı Donald Trump’ın ülkeyi 2018 yılında anlaşmadan çekmesinin ve İran’a ekonomik yaptırımları yeniden devreye sokmasının ardından İran anlaşmanın nükleer kısıtlamalarını ihlal etmeye başlamış ve uranyum zenginleştirme oranını arttırmıştı.
(vş)
