Grossi görüşmelerinde İran’la işbirliğini derinleştirmek istediği mesajını verdiğini söyledi.

IAEA geçen hafta yayınladığı raporda, 2015’te İran’la BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya arasında imzalanan nükleer anlaşmanın yeniden canlandırılması için “hayati önem” taşıdığı düşünülen, tesislere kameraların yeniden yerleştirilmesi ve müfettişlere yapılan muamele gibi, İran’la ihtilaf yaşadığı hususlar hakkında ayrıntılara yer vermişti.

İran’ın başkentine Pazartesi günü varan Grossi televizyonlardan canlı yayınlanan basın toplantısında yaptığı açıklamada, “IAEA, İran hükümetiyle diyaloğu devam ettirmek ve derinleştirmek için çaba gösteriyor. Şeffaflık konusunda ortak çalışmamızı sürdürme yönünde anlaştık ve bu devam edecek” diye konuştu.

Tahran ve Washington 29 Kasım’da Viyana’da dolaylı müzakerelere yeniden başlamayı planlıyor. Haziran ayından bu yana askıda olan görüşmeler, eski Başkan Donald Trump’ın üç yıl önce terk ettiği nükleer anlaşmayı yeniden devreye sokabilmenin yollarını bulmayı amaçlıyor. Trump, ülkesini anlaşmadan çektikten sonra İran’a sert yaptırımlar getirmiş, İran da karşılık olarak anlaşma altındaki kilit yükümlülüklerini kademeli olarak terk etmeye başlamıştı. Bunlar arasında zenginleştirilmiş uranyum stoklarının yeniden inşası, fisil malzemenin daha yüksek saflık derecesine çıkarılması ve üretimi hızlandırmak için gelişmiş santrifüjlerin yerleştirilmesi gibi nükleer faaliyetler yer alıyor.

İran'daki Arak Nükleer Tesisi

Tahran ve Washington’u nükleer anlaşmaya yeniden döndürmeyi amaçlayan diplomasi sürecinin başarısız olması durumunda yeni bir bölgesel savaş riskinin doğabileceği yorumları yapılıyor.

IAEA’nın 35 ülkeli Yönetim Kurulu’ndaki Batılı güçler, Eylül ayında, Tahran’ın bazı nükleer faaliyetleri üzerindeki denetimin uzatılmasını kabul etmesi üzerine İran’a karşı bir karar yayınlama planlarını rafa kaldırmıştı. Bununla birlikte, bu ülkeler İran’dan iki ana konuda adım atmasını talep ediyor. Bunlardan birincisi, daha önce beyan edilmemiş üç tesiste bulunan uranyum izlerine izahat getirilmesi, ikincisi de IAEA müfettişlerine TESA Karar santrifüj parça üretim tesisindeki daireye bağlı izleme kameralarını yenilemeleri için erişim izni verilmesi.

Tesis geçen Haziran ayında muhtemelen bir sabotajın kurbanı olmuş, içerideki 4 IAEA kamerasından biri kullanılamaz hale getirilmişti. İran bu kameranın “veri depolama aygıtını” geri teslim etmemiş ve IAEA bu konuda İran’dan açıklama istemişti.

İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed Eslami de Grossi’yle görüşmesinin ardından yaptığı açıklamada, “Düşmanlarımız tarafından yayınlanan belgelere dair bazı soru işaretleri oluşmuştu. Bu soru işaretleri şimdi yanıtlandı” dedi.

Grossi daha sonra İran Dışişleri Hüseyin Emir Abdullahiyan ile ilk görüşmesini yaptı. İran devlet medyasına göre, Abdullahiyan IAEA’ya “teknik görevleri bağlamında İran’la işbirliğini sürdürme ve siyasi tutumlar takınmaktan kaçınma” çağrısında bulundu.

Diplomatlar, IAEA’nın 24 Kasım’daki toplantısında, yeniden başlamak üzere olan nükleer görüşmelere zarar vermemek için, İran’a karşı herhangi bir eyleme geçilmesinin beklenmediğini belirtiyor.

İsrail başbakanından sert açıklamalar

İsrail Başbakanı Naftali Bennett Salı günü yaptığı açıklamada, ülkesinin İran’la olan ihtilafının düzeyini arttırmaya hazır olduklarının sinyalini verdi ve herhangi bir yeni nükleer anlaşmanın İsrail’i bağlamayacağı mesajını da yineledi. İsrail ayrıca, İran’ın nükleer anlaşma olsun ya da olmasın nükleer bir silah geliştirmeye 5 yıl mesafede olduğunu savundu ve kendini koruma hakkını saklı tuttuğunu vurguladı.

İsrail hükümeti, İran üzerinde daha sıkı kısıtlamalar içeren yeni bir nükleer anlaşmaya açık olabileceğini belirtmişti ancak Bennett, Reichman Üniversitesi’nin ev sahipliğinde düzenlenen ve televizyonlardan canlı yayınlanan bir konferansta yaptığı açıklamada, İran’a karşı harekete geçme konusunda İsrail’in özerkliğine yeniden vurgu yaptı.

İran’ın “nükleer programının en ileri aşamasında” olduğunu savunan Bennett, “Karışık zamanlardan geçiyoruz. En iyi dostlarımızla tartışmaların yaşanması mümkün. Ne olursa olsun, bir anlaşmaya yeniden dönüş osa bile, İsrail elbette anlaşmanın bir tarafı değil ve İsrail anlaşmanın yükümlülüğü altında değil” diye konuştu.

Bennett, İsrail’in İran’ın destek verdiği milis gruplarla girdiği çatışmalar konusuna da değindi. İsrail Başbakanı, “Tahran’da güven içinde oturan İran rejimi, İsrail devletini füzelerle kuşattı. Ancak artık Kudüs Güçleri tarafından gönderilen piyonların peşinden gitmek yetmiyor. Artık bunu gönderen İran’ın peşine düşmeliyiz” diye konuştu.

Bennett, açık biçimde savaş tehdidinde bulunmadı ancak siber teknolojilerle demokrasi ve uluslararası destek olarak sıraladığı İsrail’in avantajlarının devreye sokulabileceğini söyledi. Bennett, “İran, genelde düşünüldüğünden çok daha kırılgan” ifadesini kullandı.

"5 yıl içinde İran'ın nükleer silaha sahip olduğunu göreceğiz"

İsrail ayrıca, İran’ın nükleer anlaşma olsun ya da olmasın nükleer bir silah geliştirmeye 5 yıl uzaklıkta olduğunu ve uluslararası müzakerelerin de bu süreci yavaşlatmaya yetmeyeceğini savundu, kendini koruma hakkını saklı tuttuğunu vurguladı.

Maliye Bakanı Avigdor Lieberman da, “Bir anlaşma olsun ya da olmasın, İran nükleer bir devlettir ve en fazla 5 yıl içinde bir nükleer silaha sahip olacaktır” dedi.

Bu arada İsrail’in hava kuvvetleri komutanı da ayrı bir açıklamasında, İran yapımı saldırı drone’larına karşı Körfez’deki Arap ortaklarla işbirliği önerisinde bulundu. Bu çağrı, ortak operasyon olasılığının kamu önünde dile getirildiği nadir örneklerden biri olarak dikkat çekti.

(vş)