-Ulusça bilmeliyiz ki, milletimizin kurtuluşu ve çağdaş uygarlık düzeyine ulaşması ulu önder Atatürk’ü iyi anlamakla, onun yolundan gitmekle, ilke ve devrimlerini tek rehber yapmakla mümkündür.
- Bu mutlu ve gurur dolu günleri bizlere armağan eden, Yüce ulusumuza kendi kendini yönetme yetkisi veren, çağdaş Cumhuriyeti bizlere armağan eden başta ulu önder Atatürk ve silah arkadaşları ile bu konuda emeği geçen dönemin değerli milletvekillerinin manevi huzurunda saygı ve hürmetle eğiliyoruz! Ruhları şad olsun!
Bundan tam 98 yıl öncesi bugün, Osmanlı İmparatorluğunun 624 yıllık tarihinde insan haklarından yoksun, çağdışı mutlakıyet yönetiminin sona erdiği ve “Benim en büyük eserim Cumhuriyettir.” Diyen Atatürk’ün 29 Ekim 1933 de verdiği “Onuncu Yıl Nutku”nda, en büyük bayram olarak nitelediği “29 Ekim Cumhuriyet Bayramı,” ülkemiz ve milletimiz için kutlu ve mutlu olsun.
Türkiye’de Cumhuriyete bir anda ulaşılmış değildir. 29 Ekim 1923’de Cumhuriyetin ilanı, sosyal ve politik bir gelişmenin sonucudur. Cumhuriyet 29 Ekim 1923’de ilan edildikten sonra da, muhteva (öz) bakımdan demokratik bir nitelik kazanarak, modern anlamı ile değerini bulabilmek için gelişmeler göstermiştir.
Münir Hayri Egeli, Mondros Mütarekenamesinin imzasından sonra İstanbul’a gelen Mustafa Kemal Paşa’nın Padişah Vahdettin’le yaptığı görüşmeyi ve Padişahın Mustafa Kemal Paşanın sorusu üzerine verdiği cevaba ve Mustafa Kemal Paşa'nın padişahlar hakkındaki teşhisini kitabında kısaca açıklamaktadır. Mustafa Kemal Paşa, Padişahla olan konuşmasını naklettikten sonra şöyle söylemiştir:
- "O gün anladım ki padişahlar, milletlerinin kaderini değil, ancak şahıslarının huzurunu düşünürler. O gün, Türkiye’yi ancak Cumhuriyetin kurtaracağına tamamıyla iman ettim."
Atatürk 26 – 30 Ağustos 1922'de Başkomutanlık Meydan Muharebesini kazandıktan sonra 10 Eylül 1922’de İzmir’e girer. İzmir’de Latife Hanım’ın evinde Halide Edip Adıvar ile karşılaştıklarında Halide Hanım: “Paşam artık en büyük zaferi kazandık bundan böyle sizinde dinlenmeniz gerekir.” Der demez 20. Yüzyılın en büyük komutanı ve devlet adamı olan Ulu önder Atatürk “Hiçbir zafer gaye değildir. Zafer, ancak kendisinden daha büyük olan bir gayeyi elde etmek için vasıtadır. Gaye fikirdir. Bir fikrin istihsaline dayanmayan zafer yaşamaz. Yoksa başlı başına zafer, boşa gitmiş bir gayrettir.” Konuşmasına devamla: "Benim için tek bir hedef vardır, o da Cumhuriyettir." diyordu. Bu hedefin tespitinde Mustafa Kemal Paşa'nın hem başarılı bir komutan olması hem de liderliğinin etkisi çok büyük olmuştur. Başarılı bir komutan olarak Cumhuriyetin tesisi için, harp prensiplerinin ilk ve en önemli olanı "hedef" prensibini çok iyi tespit etmiştir. Lider olarak ise, daha genç bir subayken Cumhuriyet rejiminin hayaliyle yaşamış, bilahare uzun yıllar bu özlemini gidermek için mücadelesini sürdürmüş ve nihayet ulusal kurtuluş mücadelesinden sonra 29 Ekim 1923'de Cumhuriyeti kurmuştur. Atatürk Cumhuriyet rejiminin en uygun devlet yönetimi olduğuna olan inancını şöyle ifade etmiştir: "Türk Milleti'nin karakterine ve adetlerine en uygun olan idare, Cumhuriyet idaresidir."
"ARKADAŞLAR YARIN CUMHURİYETİ İLAN EDECEĞİZ"
Masada, İsmet Paşa, Milli Savunma Bakanı Kazım Özalp Paşa, eski kolordu kumandanı Sinop milletvekili Kemalettin Sami ve Halit paşalar, Rize milletvekili Ekrem ve Afyon milletvekili Ruşen Eşref beyler bulunuyordu.
Yemek sohbet şeklinde geçiyordu. Atatürk, orada olanlardan ülkenin genel durumu hakkında fikirlerini alıyordu. Konu ülkenin rejiminin ne olması gerektiğine geldiği zaman, herkes bu rejimin Cumhuriyet olması gerektiğinde hemfikirdi. Atatürk konuyu uzatmadan, yemeğin sonunda şöyle demişti:
“Arkadaşlar! Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz."
O gece Atatürk ve İsmet İnönü ertesi gün Meclis’e sunulacak yasa teklifini hazırladılar.
29 Ekim’de hükümet krizi CHP grup toplantısında ve TBMM genel kurulunda tartışıldı bir sonuç alınamadı. Daha önce kararlaştırılan senaryoya göre Atatürk’e düşüncesi soruldu Atatürk bir saat izin istedi bir saatin sonunda kürsüye gelerek önceki gece İnönü ile birlikte hazırladıkları yasa teklifini sundu. Teklif oybirliği ile “Yaşasın Cumhuriyet!” sesleri ile kabul edildi.
29 Ekim 1923 tarih ve 364 sayılı Teşkilatı Esasiye Kanunun Bazı Mevaddının Tevzihan Tadiline Dair Kanun’a göre:
Türkiye Devletinin hükümet şekli Cumhuriyettir (madde 1)
Türkiye Reisicumhuru devletin reisidir (madde 11)
Başvekil Reisicumhur tarafından meclis üyeleri arasından seçilir ve diğer vekiller Başvekil tarafından yine Meclis üyeleri arasından seçilir. Vekiller listesi Cumhurreisi tarafından meclisin onayına sunulur. (madde12).
Böylece hem o zamana kadar açıkça tanımlanmayan bir devlet başkanlığı makamı tanımlanmış oluyor hem de devrimleri gerçekleştirecek uyumlu bir hükümet kurulmuş oluyordu.
Aynı gün (29 Ekim) yapılan Cumhurbaşkanı seçimine 159 üye katıldı Atatürk 158 oyla Türkiye Cumhuriyet’inin ilk cumhurbaşkanı seçildi (42 yaşında idi). Çekimser bir oy Atatürk’ün kendi oyu idi.(Kaynak:Emekli Kurmay Albay Ali Maralcan)
(vş)
