Merkezi Washington’da bulunan Freedom House (Özgürlük Evi) pandeminin de damga vurduğu 2020 yılında ülkelerdeki özgürlük ve demokrasi durumuyla ilgili raporunu yayınladı. Rapora göre, dünya genelinde demokrasideki düşüş hızlandı, otoriter liderler daha da cesaretlendi.
Raporda, "2020'de öldürücü bir pandemi, ekonomik ve fiziksel güvensizlik ve şiddetli çatışmalar dünyayı yıkıma uğratırken, demokrasinin savunucuları otoriter düşmanlarına karşı mücadelede yeni ağır kayıplar verdi, uluslararası denge tiranlık lehine değişti" ifadeleri yer aldı.
Raporda hala özgür olarak nitelense de sorunlu bir demokrasi olarak tanımlanan ABD’de reforma ihtiyaç duyulduğu belirtildi. Rapora göre “özgür olmayan ülkeler” kategorisinde yer alan Türkiye, son 10 yıl içinde özgürlükler alanında en büyük gerilemenin yaşandığı ülkeler arasında.

“Otoriter liderler cesaretlendi”

Freedom House “Demokrasi Kuşatma Altında” başlıklı raporunda geride bıraktığımız yılda kazanım ve kayıplar arasındaki uçurumun arttığını, dünya nüfusunun beşte birinden daha azının tam olarak özgür ülkelerde yaşadığını belirtti.
15 yıl üst üste dünya genelinde özgürlüklerde düşüş yaşandığına dikkat çekilen raporda otoriter liderlerin 2020 yılında daha da cesaret kazandığı vurgulandı. Raporda “Özgür olmayan ülkeler” kategorisine giren ülkelerin oranının demokraside gidişatın kötüleşmeye başladığı 2006 yılından bu yana en yüksek seviyeye yükseldiği kaydedildi.
Siyasi hak ve özgürlüklerde düşüş yaşayan ülkelerin sayısının, kazanım elde eden ülkelerin sayısını son 15 yıl içinde ilk kez bu kadar yüksek bir oranla geçtiği de raporda ifade edildi.

“ABD hala özgür ama sorunlu bir demokrasi”

Freedom House bu yılki raporunda dünya nüfusunun yüzde 75’ini temsil eden 73 ülkenin özgürlük puanlarını düşürdü.
Bu ülkeler arasında Çin, Belarus ve Venezuela gibi “otoriter devletler” dışında “sorunlu demokrasiler” olarak nitelenen ABD ve Hindistan da yer aldı.
Trump yönetiminin son yılında 11 puan düşüş
Raporda hala “Özgür” olarak değerlendirilse de ABD’nin Trump yönetiminin son yılında demokratik düşüş yaşadığı, ABD’nin özgürlük puanının son on yıl içinde 11 puan düştüğü ve yalnızca 2020 yılı içinde üç puan gerilediği vurgulandı.
Rapora göre, bu değişiklikler ABD’nin dünyanın önde gelen Fransa, Almanya gibi demokrasilerle uyumunu bozdu.
Raporda ayrıca Trump yönetiminin kurumlarda görevli genel müfettişleri görevden alarak, aksaklık ve yanlış uygulamaları ihbar eden çalışanları kovarak ya da cezalandırarak, COVID-19 konusunda bilgileri kontrol ya da manipüle etme girişiminde bulunarak yönetimde şeffaflığa zarar verdiği kaydedildi.
ABD genelinde geçen yıl yaşanan protestolara da değinilen raporda, bu protestolarda şiddet olaylarının, polis şiddetinin yaşandığı ve karşıt protestocularla silahlı kişilerin bu protestolara karıştığı belirtildi. Gösterileri haberleştirirken gözaltına alınan ve fiziksel saldırıya hedef olan gazetecilerin sayısında artış yaşandığı da vurgulandı.
Raporda, eski Başkan Donald Trump’ın, 6 Ocak günü seçim sonuçlarını onaylamak üzere toplandığı sırada Kongre binasının basılmasıyla sonuçlanan ve seçim yenilgisini geçersiz kılmaya yönelik “şok edici” girişimlerinin ABD’de seçim kurumlarını ciddi baskı altında bıraktığı vurgulandı.
Bu krizin “ABD’nin dünyadaki güvenilirliğine zarar verdiği, ülkede siyasi kutuplaşma ve aşırıcılık tehdidini gözler önüne serdiği” de raporda kaydedildi.

“ABD’de yaşananlar otoriter devletlere malzeme verdi”

ABD’de yaşananların ardından otoriter devletlerdeki yönetici ve propagandacıların kendi yaptıkları ihlal ve suistimallerden dikkati başka yöne çekmek amacıyla her zaman Amerika’nın kendi içindeki kusurlara işaret ettikleri, son bir yıl içinde yaşanan olayların bu yöneticilere bu taktiğin kullanılmasında malzeme verdiği de raporda ifade edildi.
Otoriter ülkelerdeki liderlerin atıfta bulunduğu bu bulguların uzun süre hafızalarda kalacağı belirtilen raporda, 6 Ocak’taki Kongre baskının ardından Rusya Dışişleri Bakanlığı sözcüsünün, “Washington’daki olaylar ABD’nin seçim sürecinin günümüz koşullarına uygun olmadığını, çağdaş standartları karşılamadığını ve ihlallere açık olduğunu gösteriyor” dediğine dikkat çekildi.
Zimbabve devlet başkanının da yaşananların “ABD’nin demokrasiye destek kisvesi altında bir başka ülkeyi cezalandırma hakkı olmadığını gösterdiği” ifadelerini kullandığı anımsatıldı.

Türkiye raporda nasıl yer aldı?

Freedom House’un özgürlükler raporundaki grafiğe göre, Türkiye son 10 yıl içinde en büyük gerilemenin görüldüğü ülkeler arasında Mali’den sonra ikinci sırada yer aldı.

Raporda, bu yıl da özgür olmayan ülkeler kategorisinde yer alan Türkiye’nin 10 yıl içinde toplam 31 puan gerilediği belirtildi.

Raporun Türkiye bölümünde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Türk siyasetinde önemli bir güç sahibi olmaya devam ettiği; ancak 2019 yılındaki yerel seçimlerde muhalefet partilerinin kazandığı zaferin ve Corona virüsü salgınının zorda olan ekonomi üzerindeki etkisinin hükümeti muhalefetin baskılanmasına ve kamuoyunda tartışmaların kısıtlanmasına teşvik ettiği belirtildi.

Türkiye'de ana akım medyanın özellikle de televizyon yayıncılarının hükümetin duruşunu yansıttığı ve sık sık benzer manşetlerin atıldığı kaydedildi. Bazı bağımsız gazete ve internet siteleri faaliyetlerine devam etse de bunların büyük bir siyasi baskı altında oldukları ifade edildi.

Türk vatandaşlarının görüşlerini yakın çevrelerinde açık bir şekilde dile getirdikleri; ancak sosyal medyadaki paylaşımları ya da kamuoyunda söylediklerine dikkat ettikleri belirtildi.

2020 yılında yüzlerce sosyal medya kullanıcısının Corona virüsü salgınıyla ilgili ''provokatif'' olarak nitelenen paylaşımlar sebebiyle gözaltına alındıkları ve bazılarının da ekonomi, terörizm ya da askeri operasyonlar gibi konularda düşüncelerini dile getirdikleri için gözaltına alındıkları ya da yargılandıkları kaydedildi.

“Otoriter devletlerin askeri güç kullanması demokratik normlardaki çürümenin sonucu”

Freedom House, Türkiye’nin de içinde bulunduğu bölgede, otoriter yönetimlerin genişlemesinin ve uluslararası arenada önemli demokrasilerin gittikçe azalan ve tutarsız bir şekilde varlık göstermesinin, insan hayatı ve güvenlik konusunda somut etkileri olduğunu, buna siyasi anlaşmazlıkların çözümü için sık sık askeri güce başvurulmasının da dahil olduğunu belirtti.

Çözüm önerileri

Raporda dünya genelinde demokrasinin gelişmesi için politika alanında çözüm önerileri de yer aldı. Bu bağlamda ülkelere şu çağrılar yapıldı:

- Demokrasi çağrısı yapan sivil toplum ve halk hareketlerinin desteklenmesi

- Özgür ve bağımsız medyanın desteklenmesi ve bilgiye erişimin korunması

- Dış yardımda demokrasiyi güçlendiren programların vurgulanması

- Kritik dönüm noktalarında bulunan ülke ve bölgelere odaklanılması

- Diğer demokrasilerle ittifaklara ve çok taraflı kurumlara yatırım yapılması

- Eğitime yatırım yapılarak demokratik ilkelere halk desteğinin güçlendirilmesi. (Kaynak: VOA Türkçe)

(vş)