“Kişisel olarak sanırım Amerika’nın uzun dönem varlığı istikrar sağlayıcı. Almanya’da, Güney Kore’de, Japonya’da görüyorsunuz. Amerikan varlığı için uzun dönem terimini anlayabiliyorum. Ama anketlere bakarsanız Amerikan tavrı çok net ve bunu Trump yönetimi iktidardayken gördü, Biden yönetimi de şimdi görüyor. Amerikan kamuoyu genel olarak bu misyonun sona ermesinden yana. Sanırım Trump’ın çekilme kararını da bu etkiledi. Biden’ın çekilmeye devam için farklı bir zaman dilimi düşündüğü sırada gördüğü de buydu. Ama soru çekilip çekilmemeniz değil, nasıl çekildiğiniz. Sorun ne yarattığınız, çekildikten sonra ne çeşit koşullar yarattığınız. Sanırım bu noktada Amerikan politikası oldukça problemli. Çünkü çekilme kararı verdiğinizde Biden yönetimi çok açık şekilde Amerika’nın yerini kimin dolduracağını, ‘Amerika artık yoksa’ istikrar için kimin destekleyici rol oynayacağını düşünmedi. Yönetim çekilmenin siyasi boyutlarını düşündü. Bunu yaparken Afganistan’ın komşuları ve Amerika’nın küresel boyuttaki etkisi için güvenlik boyutlarının sonuçlarını düşünmedi.”
Amerika Dış Politika Konseyi’nden Ilan Berman Afganistan’dan çekilme kararının doğru olup olmadığını bu sözlerle değerlendirdi. Peki, çekilmenin zamanlaması doğru muydu?
Berman hem evet hem de hayır şeklinde yanıt veriyor. Berman, “Afganistan’dan çekilmenin gerekçesini anlayabilirim, eğer Afganistan teröristler için yine güvenli bir yer olmayacaksa. Son 20 yılda Afganistan’da olmamızın en önemli nedeni 11 Eylül’e neden olan koşulların yeniden oluşmasını engellemekti. Şimdi bu koşulların yeniden oluşması için gerçek bir tehlike var. Afganistan’da Taleban 1990’larda kontrol ettiği bölgeden daha fazla alanı kontrol ediyor şimdi ve sorun Afganistan gelecek aylarda teröristler için güvenli bölge haline gelirse nasıl görüneceği. Sanırım bu gerçek bir endişe. Afganistan’da aşırıcılık yanlısı bir tehdit sadece komşu ülkeler için sorun olmayacak. Rusya ve Çin’in ortak tatbikatlarını görüyorsunuz. Bazı ülkelerin sınırda güvenlik önlemlerini arttırdığını görüyorsunuz. Yabancı aşırılık yanlılarını Afganistan’a çekmek, Afganistan’da cihada katılmayı yeniden çok cazip hale getirecek. Bu oldukça, Afganistan’dan terör tehdidi de artacak. Afganistan’dan bu terör tehdidi muhtemelen bölgeye ve Batı’ya ulaşacak” ifadelerini kullanıyor.
Peki ya Taleban’ın açıklamaları…Afganistan’da iktidarda oldukları 1996-2001 dönemine kıyasla vermeye çalıştıkları ılımlı mesajlar…Berman Taleban’ın siyasi açıdan eski döneminden daha güçlü pozisyonda olduğuna dikkat çekiyor.
Berman, “Daha fazla modern olacaklarını söylüyorlar. Fakat gerçekte Talaban siyasi açıdan 25 yıl öncekinden daha iyi bir durumda. 25 yıl önce dünyada hiçbir ülke Taleban rejimini tanımadı. İzole edilmişlerdi. Bugünse Çin ve Rusya gibi ülkeler daha fazla Taleban’ı tanımaya doğru ilerliyorlar. Bu Taleban için iyi çünkü dünya toplumuna entegre olmalarına olanak sağlıyor. Önceki döneme göre daha dikkatli davranmaları gerektiğini anladılar. Yeni Taleban hükümeti 25 yıl öncesine göre dünya kamuoyu önünde daha meşru olacak gibi” diyor.
Türkiye bu süreçte bir rol oynayabilir mi? Berman’a göre bu Türkiye için hassas bir karar.
Ilan Berman, “Sanırım bu Türkler için bir çeşit hassas karar. Çünkü bir tarafta evet Afganistan’da resmi bir varlık bulundurarak meşru bir çıkarınız olur. Ama Taleban’ın kötü davranışı tarafından lanetlenmek de istemezsiniz. Taleban, çok katı kurallar uygulamaya yeniden başladığında kadınlara işkence gibi, orda görünmek istemezsiniz. Türk hükümeti için böyle bir karar iyi ölçülmeli. Bir yanda ekonomik ve diplomatik yararlar bir yanda uluslararası alandaki algı” sözleriyle düşüncelerini anlatıyor.
Afganistan’dan binlerce kişi çıkmaya çalışıyor. Rotaları arasında İran ve Türkiye de var. Bölgeden göç diğer ülkeleri nasıl etkiler? Berman, bunun etkilerinin şimdiden görülmeye başladığını belirtiyor.
Berman, “Göçe tepkiyi görmeye başladık bile. Tacikistan ve Özbekistan sınır güvenliklerini arttırdı. Endişe, sığınmacı akını olması. Bu tabi ki insani bir kriz. Ama bunun ekonomik olarak hazır olmayan komşu ülkeleri istikrarsızlaştırma ihtimali var. Avrupa ve Amerika’ya büyük görev düşüyor. Onlar daha fazla sığınmacı kabul etme kapasitesine sahipler” diyor.
Peki, Afganistan’ı kısa ve uzun vadede neler bekliyor olabilir. Berman, uzun dönem sorusunun yanıtını kimsenin bilmediğini kaydediyor.
Ilan Berman, “Uzun dönemi sanırım kimse bilmiyor. Yakın dönem ise şimdiden kendini göstermeye başladı. Bir yanda Amerika’nın geri çekilmesinin ele alınış şekli çok fazla baskı yarattı, Taleban’a baskı da arttı. Taleban, iktidara yerleşiyor, bir çeşit meşruiyet yarattı. Çin, Rusya, İran ve diğer ülkeler şimdiden Taleban’la bir çeşit diplomatik ilişkiye sahip olmak istediklerini gösterdiler. Sanırım, Taleban 25 yıl önceden kendini daha temelli hissediyor. Bir yandan ise Amerika için sanırım olumsuz etkisi oldukça fazla. Amerika’nın müttefikleri Afganistan’daki çekilmeye bakıyor ve Amerika’ya yardım konusunda güvenip güvenemeyeceğiyle ilgili olarak Washington’la ilişkilerini değerlendiriyor. Amerika 20 yıl sonra Afganistan’dan çıkıyorsa ilerde kendilerini de yalnız bırakabilir. Sanırım bu güvenilirlik sorunu. Amerika, müttefiklerini taahhütlerini yerine getireceği konusunda güven vermeye çalışmalı” diyor.
Berman’a göre yaşananlar Taleban için bir zafer. Bununla birlikte Berman direniş göstermekle yönetmenin farklı olduğuna vurgu yapıyor.
Berman, “Taleban için büyük bir zafer, sürdürülebilir mi,, görülmesi gerek. Çünkü direniş bir şey, yönetimde olmak farklı bir şey. Taleban’ın ne kadar başarılı olacağını sanırım kimse tahmin edemiyor. 25 yıl öncekinden daha fazla alanı kontrol ediyorlar. Yönetebilecekler mi, görülmesi gerek. Sonuçları ise bir dizi seviyede çok olumsuz olacak. Afganistan’da aşırılık etkisi büyüyecek.Amerika’yı çok izole edilmiş olarak bulabiliriz. Birçok ülke Taleban’ı tanıyabilir ve bu da Amerika için diplomatik olarak ve Çin’le diğer ülkeler üzerindeki etki yarışımızda büyük bir problem olabilir” ifadelerini kullanıyor.(Kaynak:VOA)
(vş)
