Astana üçlüsü ya da garantör ülkeler olarak anılan Rusya, Türkiye ve İran, Astana formatı çerçevesindeki Suriye konulu 15’inci Garantörler Toplantısı sonunda, Suriye Anayasa Komitesi'nin Cenevre'deki çalışmalarını ilerletme niyetlerini teyit ettiler. Bu konu, görüşmelerde hazır bulunan tarafların yürüttüğü ‘kapsamlı ve ayrıntılı bir tartışmadan’ bahseden nihai bildiride önemli bir yer tuttu. Bildiride, ‘ateşkes garantörlerinin’ İdlib bölgesinde ateşkesi sürdürmek ve yeni askeri çatışmaların çıkmasına izin vermemek konusunda kararlı olduklarına işaret edildi.
Görüşmelerin ikinci gününde toplantılara katılan heyetler nihai bildirinin açıklandığı genel kurula katılmadan önce ikili ve çok taraflı görüşmelerde bulundular. Bildiride tarafların Suriye topraklarının birliğine ve egemenliğine saygı gösterme taahhüdüne olan geleneksel ilkelere değinilmesinin ardından bildirideki 17 maddeden dördünün ayrıldığı Suriye Anayasa Komitesi’nin çalışmalarının ilerletilmesi önceliğine vurgu yapıldı. Taraflar, Anayasa Komitesi çerçevesinde diyalogların seyrini güçlendirme ve zorlukları aşmanın yanı sıra başarı için uygun ortamı sağlamak amacıyla Suriyeli tarafları ve BM Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen ile birlikte çalışma taahhütlerini teyit ettiler. Taraflar, Anayasa Komitesi’nin çalışmalarının dışarıdan müdahale olmaksızın yapıcı diyalog ve uzlaşıya dayalı olması gerektiğinin altını çizdiler.
İdlib dosyası ise görüşmelerin gündemdeki en önemli ikinci madde oldu. Nihai bildiride, ‘ateşkese bağlı kalınması ve ateşkesle ilgili önceki anlaşmaların uygulanması’ vurgulandı. Suriye rejimi heyeti daha önce bundan bir yıl önce imzalanan ateşkes anlaşmasının süresinin dolduğuna dikkati çekmişti. Bu nedenle ateşkes, tartışmalı bir dosya olmaya devam ediyor. Bildiride, BM kararları ve BM Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) 2254 sayılı kararının uygulanması gerektiği belirtilerek Suriye'deki duruma ‘askeri bir çözüm’ olmadığı da teyit edildi.
Suriye’nin kuzeyindeki ve doğusundaki son durumla ilgili olarak ise Suriye topraklarının birliğini sağlamanın ve sahada yeni bir durum yaratmaya yönelik her türlü girişimin reddedilmesinin önemi vurgulanırken ‘Suriye'nin kuzeydoğusundaki petrol gelirlerine yasadışı olarak el konulmasına’ yönelik itirazlar bir kez daha yinelendi. Öte yandan Ankara, Türkiye, Rusya ve İran’ın ‘Suriye'nin toprak bütünlüğünü ve siyasi birliğini hedefleyen ve komşu ülkelerin ulusal güvenliğine tehdit oluşturan ayrılıkçı gündemleri reddettiğini’ açıkladı. Ankara ayrıca ‘Suriye sahasında terörle mücadele bahanesiyle yapılan hukuka aykırı fırsatçı girişimlerin kabul edilemez’ olduğunun da altını çizdi.
Suriye’de artan terörist faaliyetler masum insanların ölümüne yol açtığına işaret edilen bildiride, Suriye'nin kuzeydoğusunda sivillere yönelik saldırıların artmasından duyulan endişe dile getirildi. İdlib ile ilgili anlaşmalar çerçevesinde tarafların sahadaki sakinliği sürdürmeleri gerektiği vurgulandı.
Garantör ülkeler, İsrail'in Suriye'ye karşı uluslararası hukukun ve uluslararası insancıl hukuku ihlal eden askeri saldırılarını sürdürmesini de kınadılar. Bildiride Suriye’deki insani durumla ilgili tespitlerin yanı sıra Suriye hükümetinin kontrolü altındaki bölgeler de dahil olmak üzere tüm bölgelere yardım edilmesinin önemine değinilirken mültecilerin geri dönüşü dosyasında ilerletme kaydedilmesinin önemi de vurgulandı. Bu arada Kazakistan’ın başkenti Nur Sultan'da yıl ortasında yapılması planlanan bir sonraki görüşme turu için yaklaşık bir tarih belirlendi.
Öte yandan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Suriye Özel Temsilcisi Aleksandr Lavrentyev, kapanış için düzenlenen basın toplantısında, Washington’ın ‘Suriye'ye yönelik politikasını henüz formüle etmediğine’ dikkati çekti. Washington ile Suriye dosyası ile ilgili ‘yapıcı görüşmeler’ başlamasını umduğunu ifade eden Lavrentyev, Moskova'nın, baskı ilkesine dayanan ve Suriye'yi siyasi ve ekonomik olarak tecrit etmeye çalışan Washington'ın son yıllarda benimsediği yaklaşımın değiştiğini görmeyi de sabırsızlıkla beklediğini sözlerine ekledi.
Yaptırımların kaldırılmasının ve Şam ile diyalog kanallarının açılmasının, Suriye hükümetini siyasi uzlaşı alanlarında harekete geçmeye iteceğini düşünen Putin’in Suriye Özel Temsilcisi, İsrail saldırılarıyla ilgili olarak İsrail’in Moskova’nın endişelerini anlamasını ve gerilimi durdurma çağrılarını dinlemesini umduğunu belirtti. Suriye hükümetinin sabrının sona erebileceği ve bir şiddet döngüsüne ve büyük bir askeri gerilime dönüşme tehdidi oluşturan bombardımanlara karşılık verebileceği uyarısında bulunan Lavrentyev, bu nedenle İsrail ile iletişime geçerek bölgeyi bu askeri tırmanıştan kurtarmaya çağırdıklarını söyledi.
İsrailliler ve Ruslar arasında gerilimi azaltmak ve gerginliği yatıştırmak için yapılan görüşmelere değinen Lavrentyev, böylece Suriye-İsrail görüşmelerinin Moskova'nın himayesinde yapılacağını ilk kez resmi olarak teyit etmiş oldu.
Diğer yandan İran’ın Soçi’deki görüşmelere katılan heyetine başkanlık eden İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Ali Asgar Hacı, İsrail’i İran’ın Suriye'deki askeri danışmanlarının hedef alınması halinde sert bir tepkiyle karşılaşacağı uyarısında bulundu. Hacı, Suriye’deki İranlı askeri danışmanların burada teröre karşı faaliyet gösterdiklerini vurguladı.
BM Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen ise yaptığı açıklamada, bugün Moskova ziyareti sonrası Şam'a gideceğini ve burada Suriye Anayasa Komitesi'nin çalışmalarıyla ilgili istişarelere devam edeceğini söyledi. Pedersen açıklamasında, ‘Perşembe günü (bugün) Rusya Dışişleri Bakanı (Sergey) Lavrov ile istişarelerde bulunacağım. Bu görüşmeleri bekliyorum. Moskova ziyaretimden sonra Şam'a gideceğim. Ardından istişarelerin nasıl ilerleyeceğini hep birlikte göreceğiz” dedi.
Pedersen açıklamalarında Anayasa Komitesi çalışmaları hakkında karamsar bir tablo çizerken Soçi'de hem rejim hem de muhalefet heyetleriyle istişarelerde bulunduğunu söyledi. Anayasa Komitesi toplantılarının son toplantıdan sonra devam edemeyeceği sonucuna varan Pedersen, tekrar bir araya gelinmesi için bir takım değişiklikler olması gerektiğini vurguladı.
Pedersen, Moskova ve yeni ABD yönetiminin Suriye'de çözüm sürecini teşvik edeceklerine dair umudunu da dile getirdi.
Suriye Dışişleri Bakan Yardımcısı Eymen Susan da yaptığı açıklamada Soçi'deki görüşmelerinde öne çıkan bazı noktalara değindi. Susan açıklamasında, “Amerikan ve Türk güçlerinin varlığı, Suriye'de istikrarın tamamen geri dönmesini, terörizmin yenilgiye uğratılmasını ve kazananı olmayan savaşın sona ermesini engelleyen ve Suriye Cezire bölgesinde ayrılıkçı hareketleri ve halkımıza karşı işledikleri suçları teşvik eden temel faktördür” ifadelerini kullandı.
Söz konusu bölgenin ‘Rus ve İranlı dostlar, BM Suriye Özel Temsilcisi ve Irak heyetiyle’ yapılan ikili diyaloglarda önemli bir yere sahip olduğunu söyleyen Susan, ancak aynı zamanda, Türkiye’nin Rusya ile özellikle terör örgütlerinin ortadan kaldırılması ve İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi’ndeki anormal durumun sona erdirilmesi konusundaki uzlaşılara uyması halinde çeşitli düzeylerde daha olumlu sonuçlar alınabileceğine inandığını söyledi.
Suriye hükümeti heyetinin görüşmelerde ülkedeki insani durumu siyasallaştırmamanın ve Suriye'nin egemenliğine tam saygı ve yardımların terörist gruplara gönderilmemesinin önemi çerçevesinde insanlara hiçbir ayrımcılık yapılmaksızın ve siyasallaştırma olmaksızın yardım ulaştırmanın önemini bir kez daha vurguladığını belirten Susan, Batı'nın Suriyelilerin hayatlarına olumsuz yansımaları olan Suriye'ye uyguladığı tek taraflı baskıcı ve hukuka aykırı yaptırımlarının, uluslararası insancıl hukuk ilkelerine ve en temel insan haklarına açıkça aykırı olduğunu ve kınanması gerektiğini vurguladı.
Öte yandan Suriye Askeri Muhalefet Heyeti Başkanı Ahmet Tuma, ‘formülasyon aşamasına geçmenin’ önemini vurgulayarak Anayasa Komitesi toplantılarının beşinci turunda ortaya çıkan tıkanıklığın giderilmesi için çaba gösterilmesi çağrısında bulundu.
Suriye muhalefetinin, aşırılık yanlısı gruplar tarafından en çok etkilenen taraf olduğuna işaret eden Tuma, “Onlarla ilk günden beri savaşıyoruz ve savaşmaya da devam edeceğiz” dedi.
Suriye'deki ekonomik durumla ilgili endişelerini de dile getiren Tuma, “Suriye'deki ekonomik durum, bizi daha da endişelendiriyor. Ekonomik sıkıntıları hafifletmek için siyasi bir çözüm için baskı yapıyoruz. Ekonomik yaptırımların sadece rejimi hedef almasını istiyoruz” ifadelerini kullandı.
(vş)
