Manavgat Nehir Gazetesi'nin benimle yaptığı röportajı paylaşmaya devam ediyorum.
Halk Kütüphanesi Müdürü Hidayet Oktay'ın, ilçe kültür ve sanatına yön veren değerleri ele aldığı "İz Bırakanlar" köşesinde bugünün konuğu Saniye Vildan Güzel.
H.O. Vildan Güzel Sizin yazın dünyanızı, yazmaya başladığınızda, Mevlâna felsefesi beslemektedir. Nedir Mevlâna felsefesi ile ilişkiniz?
Yazmaya başladığım yıllarda hem ülkemizde hem de dünyada Mevlâna’ya ve yapıtlarına olan ilginin artması, tasavvuf ve Mevleviliğe olan ilginin, popüler kültürün önemli ögelerinden olması, o konuya yönelmemin ana sebebidir.
Ancak çalışma alanı olarak “roman”ı seçmemin nedeni, roman türünün modern Türk Edebiyatı ve dilinin kurucu ögelerinden biri olmasıdır.
Zira gerçekte roman, klasik edebiyatımızdan kendiliğinden doğan bir tür değildir ve bu nedenle Batı düşüncesi, kültürü ve sanatıyla ilişkilerimizin izlerinin de en sağlıklı olarak sürülebileceği alanlardan biridir. Romanlar, klasik kültürümüzden nasıl uzaklaştığımızla birlikte, onunla yeniden ilişki kurmanın zorluk ve imkânlarını da gösterirler.
Tasavvuf, modernlik öncesi edebiyatın ayrılmaz bir parçasıdır; hattâ belki de en önemli kaynaklarından biridir. Mevlevilik ise, sanat ve kültür alanında büyük önem taşımaktadır.
“Eski kültür”, “Yeni kültür” tercihlerinin yaşandığı dönemlerde, Mevleviliğin de bu tartışmanın önemli unsurlarından biri olarak yer aldığı, Mevleviliğin bu konudaki özelliğinin Türk romancılarını ilgilendirdiği bilinmektedir.
Sonuçta farklı yaklaşımlarla da olsa Mevlâna ve Mevlevilik Türk romanına taşınmıştır.
Türk romanında Mevlâna ve Mevlevilik işlenirken sözü edilen dönemlerdeki sorunlarla, tartışmalarla bağlantı kurulmuş, ayrıca araştırmacıların kurduğu bağlantıların ötesinde başka ilgiler de vurgulanmıştır. Bu bağlamda çalışmanın konusu romanlar ve yazarlar, hem kronolojik hem de yazıldıkları dönemlerin edebiyat ve sosyal meseleleriyle olan ilgileri göz önünde bulundurularak ele alınmıştır.
Benim Mevlevilikle organik bağım yok; ancak, iyilikle, huzurla, mutlulukla dolu bir dünya yaratmak için insanların özverili, başkalarını düşünen, sevgi dolu olmaları gerektiğini en güzel hâliyle Mevlâna felsefesinde bulabiliriz. Bu yüzden bu felsefeyi önemsiyorum.
H.O. Vildan Güzel, sizi etkileyen Türk ve Dünya yazınındaki önemli kalemler kimlerdir? Neden? Bir de Türk edebiyat tarihindeki en önemli romancı ile şair kimdir? Neden?
Avrupa’daki anlamıyla roman türü, edebiyatımızda Tanzimat Dönemi’nde görülür. Bu tür, edebiyatımıza ilkin çeviri yoluyla girmiştir; ilk örneği de Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği Telemak adlı eserdir.
Eski divan nesri (inşa) tarzında ve “seci” vb. gibi söz sanatlarıyla yüklü bir anlatımla çevrilen bu eser, o çağda beğenilmiştir. Çevirmen, eserini romandan çok bir ahlak kitabı gibi görmüştür. Bazı kişiler, esere siyasetname gözüyle bakmışlar, hatta eserde tasavvuf izleri dahi görmeye çalışmışlardır.
Çeviri dilinin ağırlığına karşın Yunan mitolojisinin de, Doğulu bir anlatım içinde, Türk Edebiyatı’na bu eserle girdiğini söyleyebiliriz. Daha sonra yapılan çeviriler sade bir dil, söz ve anlam sanatlarından uzak bir anlatımla, o zamanın gazete diliyle yapılır. Giderek “yeni düşüncelerin ve şimdiki ilerlemelerin köhne münşiyane tarzla anlatılamayacağı” düşüncesiyle anlatım konuşma şivesine dönüştürülür. Çeviriler yoluyla 1860-1880 arasındaki bu ilk dönemde, Batı’nın birkaç klasik yazarının belli başlı eserleri Türk okuruna tanıtılmıştır.
Bu dönemde çevirmenin önemli sorunlarından biri “dil” konusudur. Yazarlar yeni dil arayışına girmişlerdir. Bu dönemdeki bir başka sorun da, romanların “ahlakı düzeltmeye, güzelleştirmeye” yardımcı olması sorunudur. Bu konuda eskiye bağlı yazarlarla, Batı’ya dönük yazarlar tartışmaktadırlar. Türk Edebiyatı’ndaki ilk yerli hikâye ve romanlarda da, çevirilerde söz konusu edilen dil ve ahlak sorunları vardır.
İlk eserlerden başlayarak romancıların bir kısmı halka, bir kısmı aydın kişilere seslenmişlerdir. Halka seslenenler sade bir dille, aydınlara seslenenlerse yabancı sözcük ve dil kurallarıyla dolu bir dille yazmışlardır. Halka seslenenler Ahmet Mithat'ın, aydınlara seslenen yazarlar Namık Kemal'in yolunu izlemişlerdir.
Şairi ayırmak çok güç; kendi dalında, alanında önemli şair çok çünkü. Yunus Emre desem Pir Sultan alınır, Karacaoğlan desem Köroğlu, Fuzûlî desem Nedim, Ahmet Haşim desem Yahya Kemal, Orhan Veli desem Oktay Rifat, Nazım Hikmet desem Attilâ İlhan, Bedri Rahmi desem Cahit Külebi. Can Yücel desem Rıfat Ilgaz, Turgut Uyar desem Edip Cansever, Şükrü Erbaş desem Refik Durbaş, Hasan Hüseyin Korkmazgil desem Sabahattin Ali alınır.
Yeter mi listeyi uzatmamı ister misiniz?
Behçet Necatigil ve Ataol Behramoğlu ve Cahit Sıtkı Tarancı, Özdemir Asaf, Ahmed Arif'i nasıl unuturum. Hele benim şairim dediğim Gülten Akın'ı... Şair arkadaşlarımın arasında Ayten Mutlu, Berran Yalçın, Serpil Seyhan Gürbüz, Sevsen Aslantepe, Veli Cengiz, Akın Güre, Adnan Gökçe, Nuri Uygur, Adsız Ozan, Mevlüt Âsar da var. Şair öğrencim Lüsan Bıçakçı da...
DUYGUDAN ŞİİRE başlığı altında iki kitap yazdım. Usta şairlerin şiirlerinin öykülerini ve anılarını anlattım bu kitaplarda.
İki yıldır Yeni Adana Gazetesi'ne İNADINA ŞİİR başlığıyla köşe yazısı yazıyorum. Kitaplarımda yer veremediğim şairleri de bu köşemde anıyor inceliyorum. Okuyanlar hem deneme hem de inceleme tadında buluyorlar yazılarımı. Yani 24 saat şiir müşterisiyim
Roman yazarlarını da sıralayayım mı?
Yaşar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir. Üç Kemal'den başladım. Reşat Nuri, Halide Edip, Yakup Kadri, Sabahattin Ali, Oğuz Atay, Yusuf Atılgan, Adalet Ağaoğlu, Necati Cumalı, Tezer Özlü, Ahmet Hamdi Tanpınar, Oktay Akbal, Oktay Anar...
Dünya edebiyatında: Victor Hugo, Balzac, Dostoyevsky, Charles Dickens, Kafka, Hemingway, Jane Austen, Amin Maalouf, Paulo Coelho, Herman Hesse, Antoine De Saint Expéry...
Okuduğum nesirlerde bazı bölümler ya da şiirlerde bazı dizelerden etkilenmem kitaplar listesinin bu denli uzun olmasının nedenidir.
Öğretmenlik yıllarımda öğrencilerime okumaları gereken kitap listeleri verirdim. Seçtiğim kitaplar yazarlarının en usta yapıtları olurdu. Kompozisyon derslerinde okuyup okumadıklarını kontrol etmek için beni etkileyen yerlerinden sorular hazırlardım. Onlar sunum yaparken araya girer sorardım. Bazen de hepsini dinleyemediğim için her birinin seçtiği kitapla ilgili ayrı ayrı soru hazırlar ve yazılı kompozisyon sınavı yapardım.
Okuduğu kitabı beğenip o yazarın külliyatından başka kitaplarını seçip önermemi isteyen çok öğrencim olurdu. Bir dahaki söyleşimizde uzun uzun örnekler verirsem beni anlarsınız.
H.O. Sizi en çok etkileyen kitap ( roman, şiir, tiyatro ya da araştırma) nedir?
Şiir, öykü, roman, deneme, makale, anı gibi edebiyat türlerini okumayı seviyorum. Önceliği şiir ve denemeye veriyorum.
Neden? Onları okurken kendi yaşamımdan izler buluyorum. Denemede yazar, birçok yönünü açık eder, şeffaftır. Bazı denemeleri okurken, yazarın bu duyguları, düşünceleri ne kadar da bana benziyor diye düşünüyorum. Ben de böyle yaşadım diyorum.
Şiir okuduğum zaman özellikle bazı dizeler ilgimi çeker; o dizeleri belleğime yazarım. O dizeler beni çocukluğuma, gençlik çağıma götürür. Sevgilerimi, tutkularımı, hatalarımı, yıkılmalarımı, direncimi, yalnızlığımı, sığınmalarımı bulurum o dizelerde, tam da duyumsadığım gibi... Bir dizenin yoğunluğunda, yaşadığım zamanın özel bir anlam kazandığına inanırım.
Düne bakıyorum. Yıl 1975... Eşim öğretmen, İskenderun'da amfibi yedek subay olarak asker. Ben de Side'deyim. Tatil; bol bol kitap, dergi okumaya zaman buluyorum. FAZIL HÜSNÜ DAĞLARCA, aynı yıl, Varlık Dergisi'ndeki "Ta Uzaktaki Ses" şiirinde, "Dinle" diyor.
"Dinle
Kocaman gece kocaman sessizliği söylerken
Seni düşündüğümü
Dinle
Dinle
Kocaman deniz
Kocaman maviliği kocaman kıyıları haykırırken
Benim seni sevdiğimi dinle."
Mektup yazıyorum eşime, "Birbirimize kilometrelerce uzak yerlerde olsak da, deniz kıyısı bize sesleniyor!" diyorum. "Ta uzaktaki sesi dinle; ben duyuyorum, sen duyuyor musun?" diyorum.
Yaşamımın her aşamasında farklı kitaplardan etkilendim, Bir dönemde aşk romanları, romantik yapıtlar, bir dönemde gerçekçi kitaplar, bir dönemde hepsi. Yaşlandıkça deneme ve araştırma kitapları ve yeniden Dünya klasikleri. Yaşamımın her aşamasında farklı kitaplar etkiledi beni.
H.O. Aşağıdaki isimler size neyi çağrıştırmaktadır?
ORHAN VELİ: Ben Orhan Veli şiiri, edebiyatta devrim yapma çabaları.
ATTİLÂ İLHAN: Ben Sana Mecburum, Elde Var Hüzün, "Ben hiç böylesini görmemiştim. Vurdun kanıma girdin, itirazım var." dizeleri.
NİHAL ATSIZ: Türkçülük anlayışı.
NECİP FAZIL: Kaldırımlar- Sakarya Türküsü
CENGİZ AYTMATOV: Selvi Boylum Al Yazmalım ve özellikle şu sözler:
'Sevgi neydi? Coşkun akan dere, sonbahar rüzgârıyla ürperen yapraklar, cama vurup dağılan yağmur damlaları, bir yürek çırpıntısı... Sonunda coşkun dere durulur, yapraklar kurur dökülür, yağmur diner güneş çıkardı. Sevgi neydi? Sevgi sahip çıkan, dost, sıcak insan eli. İnsan emeği miydi? Sevgi iyilikti, sevgi emekti.'
YAŞAR KEMAL: İnce Memet-Al Gözüm Seyreyle Salih-Bugünlerde Bahar İndi Nobel ödülü alamayışı.
REŞAT NURİ: Çalıkuşu - Anadolu Notları
ORHAN PAMUK: Kara Kitap- Cevdet Bey ve Oğulları- Nobel ödülü alışı
SHAKESPEARE: Romeo ve Jüliet-Hamlet "To be or not to be" (olmak ya da olmamak) Can Yücel'in çok tartışılan Hamlet çevirisinde " Bir ihtimal daha var o da ölmek mi dersin."
DOSTOYEVSKİ: Suç ve Ceza- Karamazov Kardeşler
DÜNYA KLASİKLERİ: Uğultulu Tepeler (Emily Bronte) Aşk ve Gurur (Jane Austen) Bülbülü Öldürmek (Harper Lee) ve Hasan Âli Yücel
TÜRK KLASİKLERİ: Yaban (Yakup Kadri Karaosmanoğlu) Sinekli Bakkal ( Halide Edip Adıvar) Liste çok uzun!
ORHUN YAZITLARI: Türk tarihinin ilk alfabesi olarak kabul edilen Göktürk alfabesi ile yazılmış; Türk adının geçtiği ilk yapıtlar.
"Türk, Oğuz beyleri, milleti işit: Üstte gök basmasa, altta yer delinmese Türk milleti, ilini, töreni kim bozabilecekti?"
H. O. Kitaplarınızı sıralarsanız onları gazetede yayınlarım.
Teşekkür ederim. Zevkli bir söyleşi oldu.
HOŞÇA KALIN.
