Değerli okurlar,
Cumhuriyetin ilanından bugüne 99 yıl geçti. Biz de Yeni Adana gazetesi olarak, bu süre içerisinde Cumhuriyetin ülkemize ve ülkemiz insanına ne gibi yararlar sağladığının anlaşılması açısından, Osmanlı İmparatorluğundan Cumhuriyete, Cumhuriyetten bugüne gelen süreci inceliyoruz. Bu uzun yazı dizisinde bugün eğitimci, yazar ve eski milletvekili Sayın Mustafa Gazalcı’nın yeni yazdığı kitabı “YOLUMUZU AYDINLATANLAR- CUMHURİYET’İN 10 EĞİTİM YILDIZI” ile ilgili söyleşiyle devam ediyoruz.
A. ERDOĞDU- Sayın Gazalcı, Cumhuriyet’in 100. yılında bize böyle bir kitap sunduğunuz için teşekkür ediyoruz. Bu kitapla ilgili ana fikir nedir, neden böyle bir kitabı büyük bir emekle araştırdınız ve yazdınız?
M. GAZALCI- Teşekkür ederim. Kitabın ana düşüncesi adında aslında. Eğitim yoluyla yolumuzu aydınlatan iz bırakan 10 eğitimcimizi anlatmaya çalıştım bu kitapta.
Neden bu kitabı yazdım sorunuza gelince şunu söyleyebilirim: Son yıllarda, özellikle de 20 yıllık AKP iktidarında uygulanan eğitim politikalarıyla Cumhuriyetin laik, bilimsel eğitim anlayışından çok uzaklaştık. Tam bir karşıdevrimle karşı karşıyayız. Öğretim Birliğine dayanan laik, bilimsel eğitim her gün çiğneniyor. Ancak AKP her alanda olduğu gibi eğitim alanında da gerçekleri saptırarak sanki eğitimde bir ilerleme, devrim yapıldığı yalanını söylüyor.
İşte bu kitapta Başöğretmen Atatürk’ün ve 10 eğitim yıldızının eğitim anlayışını ve uygulamalarını göstermeye çalıştım. Yaşanan çelişki gözle görülsün, elle tutulsun istedim.
Takdir okuyucunun elbette.
A. ERDOĞDU- Bu değerli 10 kişinin müşterek amacı ne idi ve ne derece başarılı oldular?
M. GAZALCI- Bu eğitimcilerin ortak amacı laik, bilimsel eğitimle özgür insanı yaratmak. Karanlığı (cehaleti) yenmek. İşe yarar yaşama dönük bir eğitim anlayışını bütün alanlarda uygulamak. Atatürk “fikri hür, vicdanı hür, irfanı kuşaklar” yetiştirilmesini istiyor. Bunun için Cumhuriyet’in başında 3 Mart 1924’te Öğretim Birliği Yasası çıkartılıyor. 10 eğitimcide bu anlayışı uyguluyor.
Cumhuriyetin 10 eğitim yıldızının bir ortak yönü de eğitim yoluyla kişiyi ve toplumu canlandırmak. Yurt dışına yetenekli öğrenciler göndererek onların yetiştikten sonra yurda gelip hizmet etmelerini sağlıyorlar. Eğitim yıldızlarının her biri kendi alanlarında başarılı oldular. Ayrıca her biri kendinden önce yapılanları bozma yerine yeni tuğlalar koydular, onları geliştirdiler.
A.ERDOĞDU- 10 Eğitim Yıldızı diye nitelediğiniz eğitimcilerin özellikleri nelerdi? 10 kişiyi belirlerken hangi ölçütleri göz önüne aldınız?
M. GAZALCI- Yolumuzu aydınlatan 10 yıldızın 5’i eğitimcilikleri yanında Milli Eğitim Bakanlığı da yapmış. Onlar sırasıyla: Mustafa Necati, Vasıf Çınar, Dr. Reşit Galip, Saffet Arıkan, Hasan-Âli Yücel. Öteki 5 ismin de eğitimcilikleri yanında yöneticilikleri var. Kimisi Genel Müdürlük, müsteşarlık, okul müdürlüğü, rektörlük yapanlar var. Özellikleri, alanlarında iz bırakmaları. Dr. Reşit Galip gibi görevde bir yıl bile kalmayanlar da, Hasan-Âli Yücel gibi 7 yılı aşan bakanlık yapanlar da var. Cumhuriyetin 10 yıldızını seçerken ölçütümüz laik ve bilimsel eğitime bağlılıkları, iz bırakmaları, başarılı olmalarıdır.
A. ERDOĞDU- 10 kişiden ilk sırada Mustafa Necati’yi anlatıyorsunuz, neler yapmıştı?
M. GAZALCI- Mustafa Necati Cumhuriyetin en çok sevilen, iz bırakan Milli Eğitim Bakanlarından biridir. Çok genç yaşta bir yılbaşı günü öldüğü için Atatürk başta olmak üzere herkes derinden sarsılmıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı (1925-1928) döneminde sayısız hizmetler verdi.
İşte onlardan kimileri:
İnsana dönük 1926 ilköğretim programı yapıldı.
Karma eğitime (kız-erkek bir arada) başlandı.
1926’da Kayseri Zincidere’de, 1927’de Denizli’de Köy Öğretmen Okulları, 1926’da Gazi Öğretmen Okulu açıldı.
1928’de yeni abece kabul edildi.
Millet Mektepleri uygulamasına geçildi.
Yurtdışına öğrenci gönderildi.
Öğretmenliğin toplumsal saygınlığı sağlandı.
Mustafa Necati, Ankara Mithatpaşa Caddesinde güzel evini devlete bağışladı. Bu ev Kültür Bakanı İstemihan Talay döneminde restore edildi. Mustafa Necatievi olarak eğitim ve kültür hizmeti vermeye başladı. Ne yazık ki AKP Kültür Bakanı bu güzel evin bir bölümünü Nuri Pakdil adlı bir şeriatçının müzesi yaptı. Uygulamaya büyük tepki gösterildi. Karar düzeltilmedi. Kitabın ek bölümünde bu konuyu işleyen yazılara da yer verdik.
A. ERDOĞDU- Vasıf Çınar’ın medreselerin kapanması konusundaki katkıları nelerdir?
M. GAZALCI- Vasıf Çınar, 50 milletvekili arkadaşıyla Öğretim Birliği yasası önerisi veren kişidir. Mustafa Necati’nin çok yakın arkadaşıdır. Öğretim Birliği Yasası çıktıktan 3 gün sonra Milli Eğitim Bakanı olur. Vasıf Çınar dinsel eğitim verilen Medreseleri bu yasaya göre kapatır. Kimi milletvekilleri ve çevreler bakan medreseleri kapattı diye onu yıpratmaya çalışırlar. O medreselerin yozlaştığını, buraların çağdaş anlamada bir eğitim kurumu olamayacağını örneklerle anlatır. Ne yazık ki aradan bunca yıl geçtikten sonra İstanbul’da ve yurdun çeşitli yerlerinde kimi tarikatlar açıldı, yasalara karşı bu medreselerin açılması kabul edilemez.
A. ERDOĞDU- Dr. Reşit Galip neler yapmıştır ve andımızı hangi amaçla yazmıştır?
M. GAZALCI- Dr. Reşit Galip kısa Milli Eğitim Bakanlığı sırasında Atatürk’le birlikte İstanbul Üniversitesi reformunu ve yıllarca okullarımızda “Türküm, doğruyum, çalışkanım” diye başlayan andımızı getiren bakandır. Çocukların güzel duygularla yetişmesi, çalışkan olması için andı yazar. Kitapta bu ayrıntılarıyla anlatılır. Andı önce çocukları için, sonra 23 Nisan Bayramı konuşmasında bütün çocuklar için söylüyor.
“Türküm, doğruyum, çalışkanım/ Yasam; küçüklerimi korumak, büyüklerimi saymak; /
Yurdumu, budunumu özümden çok sevmektir. / Ülküm; yükselmek, ileri gitmektir. /
Varlığım Türk varlığına armağan olsun.
Bunu yalnız sizlerden, burada bulunanlardan değil, bütün mekteplilerden istiyorum.
Haydi çocuklar! Bayramınız kutlu olsun! Bayramlara umutlu erenler gibi gülün, oynayın, eğlenin!” diye konuşmasını bitiriyor.
Sonra da bildiğiniz gibi okullarda yıllarca bütün çocuklarımız söylüyor.
Ancak AKP andımızı kaldırıyor. Bir eğitim sendikasının başvurusu üzerine yargı yasaklama kararını durdurdu. Ancak AKP yine uygulamadı.
A. ERDOĞDU- Saffet Arıkan’ın başarısı nedir?
M. GAZALCI- Saffet Arkan da Atatürk’ün yakın tanıdığı bir kişidir. Asker kökenli olmasına karşın eğitime en büyük hizmeti Köy Enstitüleri sisteminin başlangıcı olan Köy Eğitmen Kurslarını, Köy Öğretmen Okullarını açmasıdır. Yine Köy Enstitülerinin kuramcısı ve uygulayıcısı İsmail Hakkı Tonguç’u İlköğretim Genel Müdürlüğüne getirmesidir.
A. ERDOĞDU- Gelelim Hasan-Âli Yücel’e; “Barışçıl ve İnsan Haklarına Dayanan Bir Eğitim” ile ne amaçlanmıştır?
M. GAZALCI- Hasan-Âli Yücel; İsmail Hakkı Tonguç, Rüştü Uzel ve kurduğu kadroyla eğitimimize altın dönemi yaşatmıştır. Eğitim ve kültür hizmetleri saymakla bitmez. Çeviri bürosu 500’e yakın soyyapıtı (klasiği) dilimize kazandırdı. Tonguç’la birlikte Köy Enstitülerini kurdu. İlk iki Eğitim Şuarasını topladı. Öğretim Birliğini ödünsüz uyguladı. Barışçı, bilimsel, üretken nitelikli bir eğitimi uyguladı. Kısaca eğitimi adı gibi yüceltti.
A. ERDOĞDU- İsmail Hakkı Tonguç için neler söylersiniz?
M. GAZALCI- İsmail Hakkı Tonguç eğitimin kutup yıldızıdır. İsviçre’deki Eğitim Ansiklopedisi’ne Türkiye’den giren tek eğitimcimizdir. Dünyaya örnek Köy Enstitüleri sistemini kuran ve uygulayan kişidir. Onu daha iyi anlamak için kendi yazdığı ve oğlu Dr. Engin Tonguç’un onun için yazdığı kitapları okumak gerekir. Onula ilgili TBMM’de görev yaptığım sürede, hemen her ölüm yıldönümünde ve Köy Enstitülerinin kuruluş günü 17 Nisanlarda konuşma yaptım. Yasa önerileri verdim. Eğitim yıldızlarını okurlar çok iyi değerlendirsinler diye kendilerinin bir yazısı ya da konuşmasına kitapta yer verdik.
A. ERDOĞDU- Nafi Atuf Kansu ve “Eğitim Anlayışında İlerleyiş” ile ne anlatılmaktadır?
M. GAZALCI- Nafi Atuf Kansu, Milli Eğitim Bakanlığında Genel Müdürlük, Müsteşarlık, Halkevlerinde Başkanlık yapmış bir eğitimcidir. Ayrıca uzun süre milletvekilliği, CHP’de Genel Sekreterlik yapmıştır. Eğitim tarihi ve eğitimle ilgili kitapları vardır.
Sözünü ettiğiniz İlerleyiş yazısında, çocuğun büyük insanın küçük bir modeli olmadığı onun çocuk olduğunu belirtir. Seçkin bir eğitim düşünürüdür.
A. ERDOĞDU- İsmail Hakkı Baltacıoğlu neler yaptı, neler başardı?
M. GAZALCI- İsmail Hakkı Baltacıoğlu, bir eğitim kuramcısıdır. Milli Eğitim Bakanlığında Genel Müdürlük, İstanbul Üniversitesi’nde rektörlük, milletvekilliği yapmıştır. Avrupa ülkelerinin birçoğunu gezerek eğitim sistemlerini ve kurumlarını inceler. Baltacıoğlu, çıkardığı Yeni Adam dergisi ve kitaplarında özetle eğitimi şöyle yorumlar: “Eğitim, toplumsal bir olaydır. Çocuğun kişiliğini oluşturmak, geliştirmek için verilen bilinçli bir etkinliktir. Çocuğun istekleri, davranışları göz önüne alınmalı, ona saygı duymalıdır. Ona göre eğitim ulusal olmalı, çocuğu yaşama hazırlamalıdır.”
A.ERDOĞDU- Rüştü Uzel’in “Mesleki Eğitimin Gelişimi” ile ilgili olarak uygulamadaki başarılar nelerdi?
M. GAZALCI- Mesleki Teknik Eğitim denince ilk akla gelen ad Rüştü Uzel’dir. Milli Eğitim Bakanlığında Genel Müdürlük ve Müsteşarlık yapmıştır. Demokrat Parti 1950’den sonra Rüştü Uzel’i görevden almıştır. Ancak yurdun her köşesinde onun eserleriyle karşılaşan Milli Eğitim Bakanı, görevden aldığına pişman olmuştur. Bir toplantıda bakan Tevfik İleri herkesin huzurunda ondan özür dilemiş, yanlış yaptıklarını söylemiştir. Rüştü Uzel’in başında olduğu meslek ve teknik eğitimi yurdun her yanında gelişmiştir. Özellikle döner sermaye ile meslek okulları çok gelişme göstermiştir.
A.ERDOĞDU- Rauf İnan, “Çağdaş Ekin’in Ögeleri ve Köy Enstitüleri” konusunda yaptıkları?
M. GAZALCI- Rauf İnan, Manisa Milli Eğitim Müdürlüğü, Eskişehir Çifteler’de, Hasanoğlan Köy Enstitüsünde müdürlük yapmıştır. Rauf İnan ülkede aldığı eğitimi Avrupa’da geliştirmiştir. Ancak onun büyük başarısı kendi kendini geliştirmesidir.
O eğitimi şöyle tanımlar:
“Eğitim, gözleri iyi görmeye, kulakları iyi işitmeye, elleri iyi iş yapmaya, beyinleri iyi düşünmeye, ağızları iyi konuşmaya, yürekleri iyi duymaya, insanı iyi davranmaya alıştırmaktır, ona bu alışkanlıkları kazandırmaktır.”
Rauf İnan, Hasanoğlan Köy Enstitüsü Müdürlüğünden önce Bakanlık Müfettişliğine alınmış, Demokrat Parti iktidarıyla önce Aksaray’a sonra da Ankara’daki okullara sürülmüştür. Rauf İnan eğitim yöneticisi olarak kurduğu kadroyla ve öğrencilerle birlikte nitelikli, çağdaş eğitimi uygulamıştır. Çifteler ve Hasanoğlan’da Köy Enstitüsü öğrencileriyle birlikte ağaçlar dikmiş, yapılar ortaya koymuştur. Onun döneminde öğrenciler eğitim yönetimine katılmış, barışçı, üretken bir eğitim uygulanmıştır. Ben de, Eğit-Der Genel Başkanıyken kendisini yakından tanıdım. Bize Hasan-Âli Yücel’i anlatan bir de kitap yazmıştır.
A. ERDOĞDU- Cumhuriyet, Türk halkına nasıl bir eğitim amaçlamıştı, neleri başardı, neleri başaramadı?
M. GAZALCI- Başöğretmen Atatürk ve Cumhuriyeti kuranlar eğitimi bir ülke için varlık yokluk sorunu olarak ele aldılar. Öğretim Birliği içinde, ulusal, laik, bilimsel kamusal, karma bir eğitim yoluyla “fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür” yani tepeden tırnağa özgür insan yetiştirmeyi amaçladılar. Ardı ardına alınan devrimsel nitelikli atılımlarla bu amacı 1940 yılların sonuna değin ödünsüz uyguladılar. Bir yandan ABD’li John Dewey ve başka yabancı eğitim uzmanlarını getirterek incelemeler yaptırıldı. Yetenekli gençler yurt dışına gönderildi. Cehaletle savaşım verildi, Halkevleri, Köy Enstitüleri kuruldu. Klasikler dilimize çevrildi. Cumhuriyetin laik, bilimsel eğitim anlayışı 1946 yılına değin ödünsüz uygulandı. Ancak sonra ödünler verildi, sapmalar oldu. AKP’nin döneminde ise eğitim dinselleştirildi, paralı duruma getirildi, özelleştirildi. Amaçtan uzaklaşıldı.
Okul ve öğrenci sayısı arttı ama nitelik düştü.
105. KURULUŞ YILDÖNÜMÜNÜ KUTLAMA
Yeni Adana Gazetesi 25 Aralık 2022 tarihinde 105. Kuruluş yılını kutladı. Ben bu tarihi gazetenin 100. yıl kutlamalarına katıldım. Bir süre bu gazetede köşe yazıları yazdım. Bu yüzden bu gazeteye, izlediği yayım politikasına büyük bir yakınlık duyuyorum.
Bütün yönetici ve çalışanları bir kez daha kutluyorum.
Sayın Gazalcı,
Öncelikle böyle bir kitapta, Cumhuriyet’in eğitim ve öğretim alanında yaptıklarını anlattığınız için sonra da gazetemiz Yeni Adana ile yaptığınız söyleşi ve ilginize teşekkür ederiz.
Mustafa Gazalcı: Ben teşekkür ediyorum.
Mustafa Gazalcı Kimdir?
Eğitimci, yazar, siyasetçi, milletvekili. 14 Mayıs 1945, Güney / Denizli doğumlu. Güney Atatürk İlkokulu, Isparta Gönen İlköğretmen Okulu, Balıkesir Necati Bey Eğitim Enstitüsü mezunu. İlk ve orta dereceli okullarda öğretmenlik, TÖS ve TÖBDER şube başkanlıkları, Eğit-Der Genel Başkanlığı (1996) yaptı. Ayrıca CHP’den Denizli Milletvekili (1997-80), SHP Genel Sekreter Yardımcısı (1991-93) oldu. 1991’den itibaren CHP Parti Meclisi ve MYK üyesi olarak görev aldı. 2002 yılı genel seçimlerinde CHP’den Denizli Milletvekili seçildi.
İlk yazısı “Hocanın Cevabına Öğretmenin Yanıtı”, 1967’de Denizli gazetesinde çıkmıştı. Diğer yazıları Denizli (1967-96), TÖS, TÖBDER, Yansıma, Cumhuriyet (1989-2005), Siyah Beyaz (1996), Abece (1988) gazete ve dergilerinde yer aldı. Edebiyatçılar Derneği, Anadolu Kulübü, Eğit-Der, Dil Derneği, Atatürkçü Düşünce Derneği üyesidir.
ESERLERİ:
Anı: Barış Zinciri (1992), Siyaset Penceresinden (1994), Güneşli Günler İçin (1995), Siyasetçinin Günlüğünden Anılar ve Anlatılar (2018),
Deneme-İnceleme: Eğitim Işığı (1993), Çağdaş Eğitim Yolunda (1996), Aydınlanma Sürecinde 8 Yıllık Eğitim (1997), Aydınlık İçin Laik Eğitim (1998), Eğitime Dinci Çember (2008), Kadrolaşma Kıskacında Eğitim (2011), Cumhuriyet Kazanımları (Ortak kitap; Doğan Kuban, Bilal N. Şimşir, Turgut Özakman, Sevda Şener, Şerafettin Turan, Özcan Atamert, Metin Gören, Murat Katoğlu ile 2014), Barış Zinciri (2014), Köy Enstitüleri Sistemi (2016), Cumhuriyet'in Eğitim Devrimi (2017), Köy Enstitülerinin Meclis Süreci (2019),
