Şiirler değerlendirilirken çok kullanılan terimlerden biri LİRİK sıfatıdır.
Eski çağlarda lyre adı verilen saz eşliğinde söylenen şiirleri niteleyen bu terimin ad biçimi LİRİZMdir.
Sevgili hocam Prof. Dr. DOĞAN AKSAN, "Yazında, özellikle şiirde lirizm sanatçının güçlü ve bütünüyle kendine özgü duygularını, tutkularını, özlemlerini, zihninde oluşan imgeleri tam bir içtenlikle ve yalınlıkla, doğal bir anlatımla dile getirdiği, kısa, coşkulu özlü sözlerle aktardığı yapıtların özelliğidir," diye tanımlar.
Lirik şiirler içimize işler; şairin duyguları bize geçer.
"Açar,
Kan kırmızı yediverenler
Ve kar yağar bir yandan,
Savrulur Karacadağ,
Savrulur zozan…
Bak, bıyığım buz tuttu,
Üşüyorum da
Zemheri de uzadıkça uzadı,
Seni, baharmışın gibi düşünüyorum,
Seni, Diyarbekir gibi,
Nelere, nelere baskın gelmez ki
Seni düşünmenin tadı…"
AHMED ARİF
Örnek aldığım bu dizeler şairin "Diyarbekir Kalesi" adlı şiirindendir.
Ahmed Arif, çok sever memleketini, ömrünün ancak on yılını geçirdiği bu şehre sevdalıdır.
"Bir ben bileceğim oysa ne afat sevdim
Bir de ağzı var dili yok Diyarbekir kalesi..." der.
Yurdunu, evini, halkını, sevgilisini uyumla kucaklaştırır şiirlerinde...
O, "Elbette önce lirik olmalıdır bir şiir bence. İsterse siyasi bir mesajı olsun, isterse olmasın, ama önce lirik olmak zorundadır. Benim inancım bu. Tarzım bu. Ötesi insanın kendi yeteneğine kalmış." der, Refik Durbaş'a...
Şiirin özgün imgesiyle birlikte, anlatımındaki içtenlik ve yalınlıkla lirik şiir örneği olarak değerlendirdiğim bir şiir de NAZIM HİKMET'ten..
ANGİNA PEKTORİS
Yarısı burdaysa kalbimin
yarısı Çin’dedir, doktor,
Sarınehre doğru akan
ordunun içindedir.
Sonra, her şafak vakti, doktor,
her şafak vakti kalbim
Yunanistan’da kurşuna diziliyor.
Sonra, bizim burada mahkumlar uykuya varıp
revirden el ayak çekilince
kalbim Çamlıca’da bir harap konaktadır,
her gece, doktor.
Sonra, şu on yıldan bu yana
benim, fakir milletime ikram edebildiğim
bir tek elmam var elimde, doktor,
bir kırmızı elma:
kalbim.
Ne arterio-skleroz, ne nikotin, ne hapis,
işte bu yüzden, doktorcuğum, bu yüzden
bende bu angina pektoris…
Bakıyorum geceye demirlerden
ve iman tahtamın üstündeki korkunç baskıya rağmen
kalbim en uzak yıldızla birlikte çarpıyor.
NAZIM HİKMET
Angina pektoris; en sıklıkla göğüste iman tahtası kemiği arkasında ağır bir taşla bastırılıyormuş gibi duyumsatan, rahatsız edici bir ağrıdır. Kalp atardamarlarıyla ilgili göğüs anjini de denebilir.
Nazım Hikmet,bu hastalık yüzünden yatmakta olduğu cezaevi revirinde yazmıştır bu şiiri...
Şiirde Nazım, savaşan ve öldürülen insanlara ilişkin duygusallığı yanında, yurduna, İstanbul'a, Çamlıca'da kalan ailesine özlemini de dile getirmiştir.
Bizim şarkılarımızda, türkülerimizde; duygular, yürek acıları doktorlara seslenilerek içtenlikle "doktorcuğum" denilerek anlatılır.
NAZIM, doktora seslenerek, "Ne arterio-skleroz, ne nikotin, ne hapis"tir hastalığımın sebebi demiştir.
Bu hastalığa tutulmasının sebebi olarak, fakir ulusuna, bir tek kalblnl verebllmiş olmasını göstermiştir. "Son on yıldan bu yana" kalbini, elinde kalan kırmızı elma olarak nitelemiştir. Bu imge bence, çok güçlü bir anlatımdır.
Özellikle iki örneği, Haziran ayında sonsuzluğa göç eden iki şairimizin pek söz konusu edilmeyen şiirinden seçtim. Diğer çok ünlü lirik şiirlerinin çoğunu, ezbere biliyorsunuz diye düşünüyorum
Bir örnek de yine Haziran ayında genç denebilecek yaşta uğurladığımız bir şairden:
"Anılar defterinde gül yaprağı
Gibi unutuldum kurudum
Başıma düştü sevda ağı
Bir başıma tenhalarda kahroldum
Sen kim bilir rüzgârlı eteklerinle
Kim bilir hangi iklimdesin, ben
Sensiz bu sessizlikle
Deliler gibiyim sensiz
Bu sessizlikle
Ayrılıkla başım belada
Gözlerini çevir gözlerime
Yoksa sensiz bu sessizlikle
Deliler gibiyim
Sensiz bu sessizlikle"
CAHİT ZARİFOĞLU
AĞIR HASTA
Üfleme bana anneciğim korkuyorum,
Dua edip edip, geceleri.
Hastayım ama ne kadar güzel
Gidiyor yüzer gibi, vücudumun bir yeri.
Niçin böyle örtmüşler üstümü.
Çok muntazam, ki bana hüzün verir.
Ağarırken uzak rüzgârlar içinde
Oyuncaklar gibi şehir.
Gözlerim örtük fakat yüzümle görüyorum
Ağlıyorsun, nur gibi.
Beraber duyuyoruz yavaş ve tenha
Duvardaki resimlerle, nasibi.
Anneciğim, büyüyorum ben şimdi,
Büyüyor göllerde kamış.
Fakat değnekten atım nerde
Kardeşim su versin ona, susamış.
FAZIL HÜSNÜ DAĞLARCA
Dağlarca'nın 1930-1940'lı yılların özgün örneklerinden biri olan bu şiiri, şairin "Çocuk ve Allah" kitabındadır.
Dağlarca, çocuk sevgisini birçok şiirinde dile getirmiştir; bu şiirinde de hasta bir çocuğun duyumsadıklarını anlatmıştır.
Sezdiklerini ve gözlemlediklerini duyarlılıkla, içtenlikle dizelere döken şair lirik bir şiir örneği vermiştir.
Öyle sanıyorum ki, seçtiğim ve lirik şiir örneği olarak sunduğum şiirler; sayın hocamın -ruhu şad olsun- tanımladığı lirizme uygun nitelikler taşımaktadır.
Bugün 15 Haziran, ATTİLÂ İLHAN'ın doğum günü. Onun çok sevdiğim dizelerini de yazmak istiyorum. Gerçi sevdiğim dizelerini yazarsam sayfalar yetmez!
"ay ışığına batmış
karabiber ağaçları
gümüş tozu
gecenin ırmağında yüzüyor zambaklar
yaseminler unutulmuş
tedirgin gülümser
çünkü ayrılmanın da vahşi bir tadı var
çünkü ayrılık da sevdâya dahil
çünkü ayrılanlar hâlâ sevgili
hiçbir ânı tek başına yaşayamazlar
her an ötekisiyle birlikte
her şey onunla ilgili"
ATTİLÂ İLHAN
"Beni koyup koyup gitme, n'olursun
Durduğun yerde dur
Kendini martılarla bir tutma
Senin kanatların yok
Düşersin yorulursun
Beni koyup koyup gitme, n'olursun.."
ATTİLÂ İLHAN
HOŞÇA KALIN.
