Uygar insanlığa örnek Atatürk Cumhuriyeti’nin “Eğitim yoluyla kalkınma” atılımı Köy Enstitüleri’nin düşünce babalarından ve uygulayıcılarından İsmail Hakkı Tonguç’u, yaydığı ışıktan Dicle Köy Enstitüsü’nde okuyan ablalarımın ders kitaplarından pay alan bir kişi olarak saygıyla, sevgiyle anıyorum.
Benim ortaokul ders kitaplarımdan çok daha güzel ve zengin hazırlanmış olan ve elimden bırakmak istemediğim Okuma Parçaları kitabında, ben de, hem Türkçemizi bir eğitim, bilim ve sanat dili olarak işlenmiş okuma parçaları buluyor, hem de özgürlük, insan hakları kültürü ögeleriyle donanıyordum.
Dertli’nin şiirini 75 yıldanberi dilimden düşürmüş değilim:
“Telli sazdır bunun adı
Ne âyet dinler, ne kadı
Bunu çalan anlar kendi
Şeytan bunun neresinde!
İçinde mi, dışında mı
Burgusunun başında mı
Göğsünün nakışında mı,
Şeytan bunun neresinde!
Edirne’den gelir teli
Ardıç ağacından kolu
A Allah’ın sersem kulu
Şeytan bunun neresinde!
Dut ağacından teknesi
Kirişten bağlı perdesi
Behey insanın teresi
Şeytan bunun neresinde!
Abdest alsan aldın demez
Namaz kılsan kıldın demez
Kadı gibi haram yemez
Şeytan bunun neresinde!
Dertli gibi sarıksızdır
Ayağı da çarıksızdır
Boynuzu yok, kuyruksuzdur
Şeytan bunun neresinde?”
Köy Enstitüleri kapatılmasaydı, bugün demokrasi, yani cumhuriyet düzeni, temel meşruluk ölçütleri ve yetki simgeleriyle tüm ulusumuzun kültür değerleri içinde sarsılmaz yerini almış; örneğin “yalancılığın” hem demokratik düzende en büyüğünden en küçüğüne tüm konumlardaki siyasetçilerin meşruluklarını yitirecekleri, hem de dinsel kültürde “bağışlaması sınırsız Tanrı’nın bağışlamadığı tek günahın yalancılık olduğu’ tüm ulusumuz bireylerinin ortak kültürü olacaktı. Köy Enstitülerini kapatanların ve bugün de karalayanların gerçek nitelikleri, bu gözlem karşısında çok daha iyi anlaşılıyor.
Atatürk’ümüzü en derin gönül borcu duygularıyla anıyor, büyük eğitimci için de “Anlayanın, öğrenenin çok olsun TONGUÇ BABA! “ diyorum.
