Hemen her sarsıcı vaka ardından, vakit kaybetmeksizin bir anda ortaya çıkan komplo teorisyenlerinin, ısrarlı söylemleriyle, mantık temeline oturtmaya çalışarak saçmaladıkları ama bu arada da hedefine ulaşan ve halk ile yönetimlerin, devletlerin arasını her geçen gün daha fazla aralayarak, oluşan güven eksikliğinde, toplumları usulca kaosa sürükleyen komplo teorileri, artık geniş kitleleri sıkmaya başladı.
Komplo teorilerini en fazla dikkate alan toplumsal yapıların, Ortadoğu coğrafyasında bulunduğu bir gerçek. Bunun da önemli iki nedeni var. Bunlardan biri: Tarihsel derinlikte, gelişmiş hemen her olayın ardından, döneminin güç odaklarından birinin veya birkaçının, olayla ilgisinin, ilişkisinin varlığının ortaya çıkmış olduğu görünümünün, bilgisiz, bilinçsiz kitlelerin algılarında bu kavramın oluşmasını doğrudan tetiklemesi. Çünkü Ortadoğu coğrafyasının tarihselliğinde, geniş boyutlu bir derinlik ortaya çıkarken, her dönemde de muhteşem mücadelelerin yaşandığı biliniyor ve hemen her yönetimsel ya da toplumsal değişimde ilk etkin faktör, entrikalar olmuş. Entrika: Bir işi sağlamak ya da bozmak için girişilen gizli çalışma, oyun, dolap, düzen, dalavere, desise, hile tanımında anlamını buluyor. Komplo teorisinden tek farkı ise, entrikanın olumluluk yönünün de olması.
Bölge halkları, yaşanmışlardan yola çıkarak, tecrübi değerlendirmelerle hemen her olayı bir entrikaya bağlamaya alışmış durumda. Yolda yürüyen adamın yere düştüğünde verdiği ilk tepki, kendisine çelme takan birinin varlığını aramak olurken, önünde duran, topraktan doğal olarak dışarı çıkmış olan bir ağaç köküne bakıyor ama nedense görmüyor ya da o ağacın, oraya, yıllar öncesinden ve sadece kendisini düşürmek için dikildiğini düşünüyorken, İlk sözü, “Bu bir komplo” oluyor.
Komplo=Düzen olarak tanımlanırken, komplo olduğu iddiasını ortaya atan, bu savını güçlendirmek, temellendirmek maksadıyla bir olay-akış senaryosu kurgulayıp söylemlerine ekliyor. Bu durumda da ortaya bilimsel tabirle bir varsayım/teori çıkıyor ki buna, “Komplo Teorisi” adı veriliyor. Komplo teorisi: Bir kimse, kuruluş veya ülkeye karşı gizlice, zarar verici tuzak kurulduğu varsayımına dayanan düşüncelerin tümü tanımında anlamını buluyor.
O halde meydana gelen bir olayın komplo olabilmesi için, bu olayın hedeflenen şekliyle gelişmesini sağlamak maksadıyla bir de kurgu gerekiyor. Kurgu yapabilmek ve planlanmış bir senaryo dahilinde bunu hayata geçirebilmekse oldukça etkin bir yapılanma ve bilinçli beyinler gerektiriyor. Bilgi birikimi, istihbarat, ayrıntılı planlama, işbirlikçi, tetikçi olmadan, komplo kurmak ve uygulayarak başarıya ulaşmak neredeyse mümkün değil. Yani komplolar, profesyonel bir ekip çalışması ve güçlü bir destek gerektiriyor. Ancak özellikle Ortadoğu coğrafyasında, bugüne kadar meydana gelmiş neredeyse tüm olaylar, bir şekilde komplo teorisiyle süslenmiş olarak algılarda yer etmiş.
Üstelik komplo, yani düzen kurma kavramı, her durumda kötü olanla bağlantılı kullanılmış. Ancak komplo ya da düzen, kimi zaman iyi bir sonuca ulaşmak için de kurgulanmış olabilir. Mesela, bir evlilik planlamasında, evlenmesi arzu edilen iki bireyin tanışması dahi bir komplo=düzen kurularak sağlanmış olabilir ki bu yönde örnekler çoğaltılabilir. Bu durumda, komplo kavramının her kullanımını olumsuz olarak algılamak da hata olur. Tabii ki örnek olarak verilen evliliğin oluşumu ve devamlılığında ortaya çıkabilecek kazanımlar, farklı düşüncelerle, farklı hedeflenmişse durum değişecektir.
Ortadoğu insanının gelişen, ortaya çıkan her olayı bir komplo teorisiyle renklendirmesinin önemli nedenlerinden diğeri ise, bilgisizlik ve cehalettir. Bir vaka oluştuğunda, belirsizliklerin fazlalığıyla, bilgi eksikliği arasında oluşan korelasyon dengesizliği, bu durumdan nemalanmak isteyenlerin, vakit kaybetmeksizin komplo teorisi üreterek olayı çözümleyip, haklılığının belirsizliğinde ve kafalarda oluşan soru işaretlerinin fazlalığında, kazanıma yönlenmesini sağlar.
Bilgi eksikliğinde ve verilerin yetersizliğinde, insanlar doğal olarak olayın gelişimine veya meydana gelmeden önceki konjonktüre bakarak değerlendirme ihtiyacı hisseder. Bu yönelme, kriminolojik bir çalışmada başarılı sonuçlara ulaşmada bir ön alma olabilirken, farklı birçok vakada, yanlış başlangıçla, tamamen yanlış sonuçlar ortaya çıkarabilir.
Komplo teorisyenleri, gelişen/oluşan vaka karşısında öncelikle bir düşman arar. Bu düşman, içeriden veya dışarıdan olabileceği gibi, bir güç sahibi, güç odakları ya da toplumda yer bulmaya çalışan, hak ararken toplumsal direnişi kullanmaya çalışan, toplumsal düzeni bozmaya çalışanlar da olabilir. Bir de iyi niyetli kurgucular vardır. Hani ülkemizde çok kullanılan bir tabir vardır ya: Dış Mihraklar, işte komplo teorilerinde kullanılan temel kavramlar, böylesine de benimsenmiştir.
Komplo teorilerinin Ortadoğu’da temellendirildiği, bağıntı kurulduğu temel konular: İsrail’in idealleri üzerinden Siyonizm, küresel güç odaklarının bölgesel hedefleri, İslam karşıtı eylemsellik olarak görülürken, bunlarla bağıntılı ve vazgeçilmez temel konu, her durumda terör olur. Ortadoğu insanı terörle iç içe yaşamaya alıştığından ve çoğu bölgede, doğrudan kendisi de bilerek veya bilmeden buna dahil olduğundan ya da doğrudan etkilendiğinden, hemen her olayı, öncelikle terörle bağıntılı bir komplo teorisiyle renklendirir.
Bir hava aracının uçuşu esnasında, havada tutunmasını engelleyerek düşmesine neden olacak mekanik, meteorolojik, jeolojik ve insan kaynaklı onlarca sıradan ve beklenen etken varken, hava aracı düştüğü anda ilk akla gelenin, içinde bulunanların kimliğiyle bağıntılı, teröristler tarafından vurulmuş olması seçeneğiyse bu düşünceyi doğrudan, “Doğulu Komplo Teorisi” kavramıyla değerlendirmek hata olmaz.
Komplo teorilerinin önünü kesmenin tek yolu ise bir olay ardından, en kısa sürede, toplumu doğru verilerle ve mümkün olduğunca anlayabileceği bir retorikle bilgilendirmektir.
