Bundan bir on yıl öncesiydi, Tiran’da Arnavut dostlarla çokuluslu diplomatik bir akşam yemeğindeydik. Tabağımızdaki, ne olduğuna birbirimizin yüzüne bakıp karar veremediğimiz etin hindi olduğunu anlayınca, masada hemen koyu bir hindi ‘turkey’ muhabbeti başlayıverdi.
Biz nasıl hindiye ‘turkey’ denilmesine şaşırıyorsak, bizim hindimizin Hindistan’ı çağrıştırması da bazılarını şaşırttı. Allahtan, Azeriler, Fransızlar ve bazı ülkeler de bizim gibi, hindiye hindi dermiş, hafifledik.
***
Hindinin anavatanı Amerika kıtasıymış. Osmanlı tacirler tarafından Avrupa’ya getirilmiş. İlk kez İngiltere’ye ihraç ettiğimizde, hindimize Londra piyasalarında ‘turkey’ denilmiş. Amerika’da koloniler kuran göçebe İngilizler orada da hindiye ‘turkey’ demeye devam etmişler.
Hindi, anavatanı Amerika’dan tarafımızdan Avrupa’ya getirilmiş, İngiltere’de ‘turkey’ olarak kodlanıp, yine Amerika üzerinden dünyaya Türkiye vurgusuyla pazarlanıp, yayılmış.
Balkanlar ve birçok Avrupalı da İngilizler gibi bize atfen ‘ turke, turecko, turkei, toruk, turska, turkija, turcia ve benzeri ‘ isimler takmış.
***
Hindinin diğer coğrafyalardaki serüvenine bakarsak;
Mısır ve bazı Orta Doğulular, Doğu Roma ve İstanbul istikametine işaretle ‘rumi’ ya da ‘dikrum’ demiş; Suriye ve Lübnan, Habeşistan’ı ( şimdiki Etiyopya) çağrıştırarak ‘ habeş’; Portekizler ve Portekizce konuşan Latin Amerikalılar Peru’yu kastederek ‘peru’ ; Orta ve Kuzey Avrupa ülkeleri, Hindistan limanlarına atfen’ kalkunna, kankun’ gibi isimler kullanmışlar,
Tunus ve Fas, Libya’yı düşünüp ‘libi/bibi’; Arnavutlar uzaklardan, denizden gelen anlamında ‘ deniz horozu’ demişler.
İtalya’da dişisine ‘tacchina’ erkeğine ‘tacchino’; Kıbrıs’da , Tibet ve Siyam’a atfen, Rum tarafında dişisine ‘galina’, erkeğine ‘galo’ , Türklerde ise ‘alina’ ve ‘alo’ diye bilinmiş.
Afrika’da bir çok ülke daha çok sömürgecisinin diliyle adlandırmış.
Hindinin, genel olarak esrarlı egzotik uzaklardan, komşu diyarlar ve bazı hallerde pek de hoşnut olunmayan coğrafyalardan esinlenerek adlandırıldığı anlaşılmaktadır.
***
Anadoluda bazı yörelerde culuk ya da gulu gulu da denilen hindiye, Batı Karadeniz, Bartın, Zonguldak taraflarında ‘ gürel’ de denilmektedir.
Sizin oralarda Hindi nasıl adlandırılıyor bilmiyoruz ama katkılarınızla, diplomatik sohbetlere de konu olan tarihi bir meseleyi çözmüş olabiliriz.
Velhasıl kelam, yakın geçmişte uluslararası tanıtım dilinde ülke ismini değiştirme girişimlerine yolaçan gücü de hatırda tutularak, hindi deyip geçmemek lazım.