ATTİLA JÓZSEF
Attila József bu yıl 118 yaşında ama, o hâlâ 32 yaşında.
1905'te Budapeşte'de doğan şair, dünyanın çilesine, ağırlığına dayanamayıp Balatonszarszo istasyonunda kendini raylara trenln altına attığında 32 yaşındaydı.
Bizde sıkça söylenir bu söz, "Ölüler yaşlanmaz." Attila JÓZSEF hâlâ 32 yaşında... Ölüler yaşlanmıyor!..
Orhan Veli, Arkadaş Z.Özger, Rüştü Onur, Mayakovsky, Puşkin gibi...
"Sırların sırrına ermek için/ yüreğini yiyeceksin, yedireceksin..." diyor NAZIM... Şairlik zor zanaat!
Her şair sırların sırrına erişemez; ancak, akla, iyiliğe, kardeşliğe, aşka içten bir duyguyla çağırabilen şairler sonsuzca yaşar. Onlar bize, insan olduğumuzu, yaşamın çok daha anlamlı ve güzel olabileceğini anımsatıp dururlar...
ATTİLA JÓZSEF'in bu sırra erenlerden biri olduğunu düşündüren şiirlerinden biri...
ŞİİR SANATI
"Birtakım şairler- ırak olsunlar benden-
Tepeden tırnağa çamur içinde
Yalandan bir sarhoşluğun imgelerini kusarak
Yolculuk etmedeler birinci mevki bir esrimede.
Meyhaneler de ırak olsun benden
Ben akla giderim ve daha öteye
Hiçbir şey ruhumu alçaltamaz
Dalkavukluğa, ikiyüzlülüğe.
Sev, ye, uyu, iç: Kendine
Ölçü olarak evreni almalısın.
Bizi yoksul ve tutsak kılanlara
Bir zerresini bağışlamam yaşama hakkımın.
....................
Hiçbir uzlaşmaya yanaşmadan
Mutlu olma hakkımı haykırırım
Kızarır yanaklarım tutkudan
Tutuşur ateşler içinde kanım.
Hiç kimse beni susmaya zorlayamaz
Bilimdir bana omuz veren çünkü.
Çağ beni koruyor, onun oğluyum ben
Beni düşünüyor sürerken sabanını köylü.
.......................
İnsan çocuk daha, bunu biliyorum
Ama büyümek istiyor, işte bu onun deliliği.
Ebeveynleri sevgi ve akıl
Ona göz kulak olsalar bari"
Çeviren: Ataol Behramoğlu
ATTİLA JÓZSEF'in bu şiiri on bir dörtlükten oluşuyor. Bu dörtlükler altı anlam alanına ayrılıyor ve her biri, kendi içinde anlam bütünlüğü taşıyor.
Ben ikinci alandan başladım dörtlükleri seçmeye ve sürdürdüm...
Şair kimdir, yazdığı şiirin işlevi ne olmalıdır soruları üzerine yoğunlaşıyor bu dörtlükler...
Şair dediğin şiirini uyduruk imgelerle beslemez; meyhaneye değil, usa gider esrik olmaz ve şiirlerini içkiyle beslemez..
Pisliğe batmaz, usunu özgürleştirir; dolayısıyla kendini sömüren, haksızlık eden güçlerin yanında olmaz.
Şiiri de şairin onuru, sorumluluğu, mutluluğuyla gelmeli; şair de savaşım vermeli bu duygular ve düşünceler için...
Bu savaşımı verecek güç yanındadır şairin; ezilen insanlar onun yanındadır çünkü, köylüler, işçiler...Çağının ona yardıma hazır olduğunu da bilir.
Şiirin sonunda şair, insan daha çocuk, daha büyümedi diye düşünüyor; ancak usun ve sevginin gözetiminde insan olgunluk yolunda ilerleyebilir diyor.
Bugün size okuduğum son kitabı tanıtmak istiyorum:
YALAN SÖYLEMEZ ÇÜNKÜ ŞAİRLER - ATTİLA JÓZSEF
"Bilirsin yalan söylemez şairler
Anlat bize gerçeği, onun da ötesini.
Parlasın anlayışımız içinde ışık."
Kitap adını, şairin bu dizelerinden almış; şiirseverlerin okumasını önereceğim yararlı ve aydınlanarak okuyacağınız bir kitap...
ATTİLA JÓZSEF üç yaşında babasız, 14 yaşında anneslz kalmış bir çocuktur.
Şair dostu Mihaly Babits'e 1933 yılında yazdığı bir mektuptan alıntı sunmak istiyorum.
"Günlerdir aç ve soğuktayım. Birçok eşyamı sattım. Doğru düzgün ayakkabım bile yok, 39 numara ayağımda 43 numara ayakkabıyla dolaşıyorum. Yazarlar Birliği'nin öğleleri ücretsiz verdiği bir fincan kahve ve simit tek öğünüm; bu yardım da 1 Ocak'ta sona eriyor. Artık açlığa alıştım."
Yaşamı, iki büyük savaş arasına sıkışmış ve acı dolu...
Geçim sorunları, siyasal kavgalar, aşk duygusu ve ortaya çıkan şizofreni hastalığı yaşamını güçleştirmesine karşın umutsuz ya da yenilmiş değil, insanı yücelten şiirler yazar.
Sadece Macaristan'ın değil, dünya şiirinin büyük ve seçkin şairlerinden biri sayılan Attila JÓZSEF'in acı dolu yaşamını şiirlerinden örneklerle anlatmaya devam edeceğim. Bu giriş yazım olsun.
Genç yaşında ölen şairin doğumunun 100. yılı olan 2005 yılı, Macaristan'da Attila JÓZSEF Anı Yılı olarak ilan edilmiş, şairin 100. doğum yıldönümü UNESCO tarafından da kutlanmış.
"68 Kuşağı" da denilen gençliğin yetişmesinde sosyolojik yapıtlar kadar sanat da etkin olmuş ve etkileyen şairler arasında Attila JÓZSEF de ayrı bir yer almıştır. Gençliğin duygularını örgütlemede, savaşım coşkusunu arttırmada şairin şiirlerinin önemli bir işlevi olmuştur.
Gelecek yazımda şairi tanıtmayı sürdüreceğim.
HOŞÇA KALIN.
