Arnavutluk’ta yarım asır süren Enver Hoca istibdat döneminde, dinler, dini semboller ve ibadet yasaklanmış, tüm cami, kilise, sinagog, türbe ve tekkeler kapatılıp, yıkılmıştı.
Ateizm Anayasa’da yer alıyordu, tarihte, dini inançları yasaklayan tek ateist devlet örneği Enver Hoca’nın Arnavutluk’uydu.
Öyle ki, dinsel algı yarattığı düşünülen geleneksel isimler itibarsızlaştırılıp, kullanımı köreltilmişti.
Aynı dönemde, günlük dildeki dini algıları silmek için ‘öz Arnavutça’ çalışmaları başlatılmış, Osmanlı’dan kalan deyim ve sözcükler kullanımdan düşürülmüştür.
Ataları arasında Müslüman din adamları da bulunan Enver Hoca, dini inançları, gerici ve toplumu afyonlama ideolojisi saymış, katı yasakları istisnasız tüm dinlere uygulamıştı.
***
İkinci Dünya Savaşı sonunda Doğu Blokuna düşen Arnavutluk Komünist Rejimi, 1945’lerden başlayarak ülkede dinleri ve dini kurumları değersizleştirmeye başlamıştır.
Enver Hoca, 1967’de ‘halkı afyonlayan, gericilik ve irtica aşılayan’ dini ideolojilerin toplumsal sağlığa zarar verdiğini öne sürerek, resmen yasaklanmasını istemiştir.
1967 yılı radikal kararları ile devlet ateizmi ilan edilmiş, istisnasız tüm dinlere karşı top yekün bir savaş başlatılmış, 23 yıl boyunca dünyada eşi benzeri olmayan bir ateizm sultası yaşanmıştır.
Dikta dayatması gölgesinde, korku altında başlatılan resmi kampanya, inanç dünyasının her alanını yakıp, yıkıp, tahrip etmiş, dini vecibeler, dini hatırlatan her şey yasaklanıp, itibarsızlaştırılmıştır.
***
Dini kurumların faaliyetleri durdurulup, malvarlıklarına el konulmuş, tarihi ve mimari kıymeti olan birkaç yapı dışındaki tüm ibadethaneler kapatılmış, itaat etmeyen din adamları cezalandırılmıştı.
Ülke çapında 1.300 kadar cami, tekke, türbe ve 700 kilise olmak üzere iki binden fazla ibadethane kapatılmıştır.
Başkent Tiran’da şehir merkezinde, İskender Bey meydanındaki 18. Yüzyıl Osmanlı eseri, Ethem Bey Cami yıkılmayan tek cami olup, bugün Arnavutluk’un bir numaralı turistik değeridir.
Arnavutlar, Alaca Camilerin en iyi örneği sayılan Ethem Bey camisinin güzelliğine Enver Hoca’nın dahi kıyamadığını hikaye eder.
Yıkılmayan diğer kilise ve camiler, spor salonu, toplantı yeri, gençlik eğitim merkezi, çiftlik deposu olarak kullanılmıştır.
ALİ AYŞE MARY DAVID
Dildeki dini algıları yok etmek için Osmanlıca deyim ve sözcükler ayıklanmaya başlanmış, ‘öz Arnavutça’ çalışması başlatılmıştır. Amaç günlük dildeki İslami sembolleri silmektir.
Devlet, doğru isimleri seçme konusunda toplumsal bir hizmet de vermiş, bir ‘ehven isimler kılavuzu’ yayınlamıştı.
Ali, Ahmet, Bektaş, Ayşe, Fatma veya Stefan, David, Mary, Elizabeth gibi dini çağrışımlı isimler yer almamış, önerilmemişti. Klavuzda daha çok komünist atılımlara uygun anlamlar içeren Drita, Jeta, Lindita, Gezim, Agim, Ylli, Flamur gibi yeni isimler vardı.
***
Bir Arnavut diplomat dostumuz Büyükelçiliğimizin Makbule ve Ayşe isimli genç mensuplarıyla tanıştığında, şaşırarak ve gözleri dolarak şöyle demişti;
‘’Anneannemin ismi Makbule, Babaannemin Ayşe. İstibdat günlerinde aforozlu olan bu isimleri toplum içinde yüksek sesle kullanamazdık. Çocuklarımıza da bu aile yadigarı isimleri verememiştik’’
***
İki kutuplu dünya düzeninin 1990’lardaki dönüşümü ile Balkanlar ve Arnavutluk da büyük bir değişime uğramıştı.
İnanç ve ibadet yasaklı yıllarda daha bir iştiyakla içselleştirilmiş, dışa vurulamayan gizli kimliğe yapışmıştı.
Arnavut dostlarımız, yasaklı dönemde boyalı Paskalya yumurta kabuklarını nasıl yok ettiklerini, namazın, orucun, bayramlaşmaların nasıl gizlendiğini ve dinler arasında dayanışma ve sempati alanları yaratıldığını anlatırlar.
Yeni Arnavutluk, bir yandan Enver Hoca istibdadının sosyal hayat ve inanç dünyasındaki izlerini silmeye, bir yandan da kapitalizme hızlı geçişin yarattığı toplumsal baskı ve siyasal değişim sıkıntılarıyla baş etmeye çalışmaktadır.
Demokrasiye geçiş dönemindeki genç kuşaklar, ateizm sonrası yaşanan boşlukta dört koldan cemaat kapmaya çalışan gözü pek misyonerlerin ısrarlı ganimet paylaşımına maruz kalmıştır.
