Kiliselerin çanları durmadan çalıyordu… Ermeni evleri, dükkânları, çarşı ve pazar, itilaf devletleri ve Ermeni bayraklarıyla donatıldı. Yer Yer Türk bayrağı yırtıldı. Gece fener alayı tertip edildi. Taşkınlık son haddini bulmuştu.”
Bölgeyi işgal eden Fransa’nın amaçları arasında; bölgenin idari yönden Ermenileştirilmesi de vardı. Bu nedenle Fransa hükümeti 1919 yılı sonlarına kadar bölgeye “Ermenistan” adını vermişti ve işgal sırasında General Gouraud’un bulunan 6 Fransız taburundan 3’ünü Ermenilerden meydana getirmişti. Daha sonraları bölgeye 100-120 bin Ermeni yerleştirilecektir.
Bu şartlar altında Yeni Adana gazetesi 25 Aralık 1918 tarihinde yayın hayatına başlayacaktır. Yayın hayatı sırasında işgali destekleyen çeşitli cemiyetler, Saray, Sarayın Adana Vali vekili, Ermenilerin aşağıda isimlerini sayacağımız 21 adet gazete ve dergisi. Fransızların gerek Fransızca gerekse yerli işbirlikçilerine yayınlattığı gazeteler, Saray yanlısı gazeteler, yurt dışında yayınlanan gazete ve dergilerle ölüm kalım mücadelesindeki onurlu öyküsünü anlatacağız.
ERMENİLER TARAFINDAN YAYINLANAN GAZETE VE DERGİLER,
1-Azadamard: (Ermeni harfli Türkçe) gazetesi 1921 yılında
2- Hay Tsaw /Ermeni Çilesi: (Ermeni harfli Türkçe) haftalık olarak 1919-1921 yılları arasında
3- Arara/Adana: (Ermenice) gün aşırı /15 günlük 1920-1921 yılları arasında
4-Argeos/Erciyas (Ermenice) 1920-1921 yılları arasında
5- Art: (Ermenice) 1918-1919-1921 yılları arasında
6- Artsakank Giligyo/Kilikya’nın Yankısı: (Ermenice) haftalık/ haftada 3/ haftada2 /Günlük 1919 yılında
7-Azad Davros/Hür Toros: (Ermenice) haftalık/ haftada 3 /haftada 2/ Günlük 1919 yılında
8- Davros/Toros Dağları: (Ermenice) haftalık/ haftada3 /haftada 2 / Günlük 1919 yılında
9- Giligia / Kilikya: (Ermenice) haftada 2 /haftada 3 1919-1921 yılları arasında
10- Giligian Daretsuyts /Kilikya Yıllığı: (Ermenice Dergi) Aylık 1922 yılında
11- Giligian Surhantag/ Kilikya Postası: (Ermenice) haftada 2 / haftada 3 1920-1921 yıllarında
12- Hay Tzayn:/ Ermeni Sesi (Ermenice) günlük olarak 1919-1920 yıllarında
13- Hayistan: (Ermenice) haftalık olarak 1919-1921 yıllarında
14- Kağakatsi/Yurttaş: (Ermenice) haftalık/ günlük olarak 1919-1921 yılları arasında
15- Kilikya Surhantay/Kilikya (Ermenice) haftalık olarak 1919-1921 yılları arasında
16- Lampron: (Ermenice) Tarsus St. Paul Amerikan Koleji Dergisi olarak 15 günde bir 1921 yılında
17- Nor Aşkharh: /Yeni Dünya (Ermenice) haftada 3 gün 1920 yılında
18- Nor Serunt: /Yeni Nesil (Ermenice dergi) 15 günlük /haftalık / günlük 1919-1921 yılları arasında
19- Sakank: (Ermenice) işgal yıllarından 1921’e kadar yayınlandı
20- Sisuan (Sis/Kilikya): (Ermenice) haftalık 1920-1921 yıllarında Dörtyol’da
21- Toros: (Ermenice) haftalık 1919-1921 yıllarında
FRANSIZLARIN YAYINLADIĞI FRANSIZCA GAZETELER
1- d’Adana/ Adana: Fransız Askeri İdaresi tarafından 1919 yılında çıkartılmıştır.
2- Le Courrier d’Adana/Adana Postası: 14 Temmuz 1919’dan 1921 yılında kapanana kadar yayınlanan gazete.
KUVAY-İ MİLLİYE’YE KARŞI ve SARAY YANLISI GAZETELER
1- Ferda: 1918 yılında yayın hayatına başlamış, 1921 yılı sonlarında kapanmıştır. Hürriyet ve İtilaf Fırkası temsilcisi Zeynel Abidin’in kardeşi Ali İlmi Efendi tarafından yayınlanan gazete, yayınına 5 Aralık 1918 tarihinde başlar. Bir yandan saltanat ve hilafeti savunan, diğer yandan işgal kuvvetlerini destekleyen ve Milli Mücadele’yi küçümseyen yazılar yayınlamıştır. Ali İlmi Efendi ve iki kardeşi ile Vali vekili Abdurrahman ve Hafız Mahmut 150’likler listesine alınmışlardır.
2- Türkçe Adana Postası: Bu gazetede Vali vekili Abdurrahman Efendi ve Fransız işgal yönetimiyle ilişkileri öne çıkmaktadır. “Adana Postası”nın Milli Mücadele’ye ve işgal kuvvetlerine yönelik tavrı ise Ferda gazetesine benzemektedir. Bir farkla ki Ferda’nın yazılarındaki dini ağırlık ve İstanbul’a bağlılık, “Adana Postası”nda Milli Mücadeleye daha çok saldırı ve işgal yönetimine daha fazla bağlılık şeklindedir.
3- Rehber: Ata Derviş tarafından 2 Ocak 1920’den 5 Ocak 1922’ye kadar yayınlanmıştır.
İbrahim İslam, Rehber’in Sevr’i destekleyen ve Fransa’nın Türkiye’nin güçlenmesi için çalıştığını iddia etmesi nedeniyle “Yeni Adana” gazetesi tarafından eleştirildiğini yazar.
4- Tarsus: haftalık/ haftada 2 defa 1918’den 1919 yılında kapanana kadar Fransız ve Saray yanlısı yayın yapmış 1921 yılında tekrar yayın hayatına başlamıştır.
5- Altınöz: Adana /Hatay/ Hassa’da yayınlanan günlük gazete olup 1920 Mayıs ayında yayın hayatına başlamış 1920 Haziran ayında kapanmıştır.
6- Mersin Gazetesi: 1921 yılında yayınlanmış
7- Hayat Gazetesi: Adana’da yayınlanan bir diğer gazete olup haftalık /haftada 3 gün 1918-1922 yıllarında yayınlanan bir gazetedir. Bazı zamanlar Sarayı bazen de Kuvay-i Milliye’yi desteklediği yayınlar bulunmaktaydı.
YURT DIŞINDA TÜRKLERE VE KUVAY-I MİLLİYE’YE KARŞI GAZETELER
Yurt dışında Türkiye’ye ve Kuvay-ı Milliye’ye karşı gazetelerin tamamını tespit etmek mümkün olamamıştır. Örnek olarak sizlere aşağıdaki gazeteleri vermekle yetineceğiz.
1- El- Hediye ve El- Haliç: Beyrut ve İskenderun’da yayınlanan ve “Yeni Adana”nın 12 Ekim 1922 tarih 389 No: lu sayısında “2 Papaz Gazetesi” olarak yorumlanmıştır.
2- El- Ümmet ve El- Ravza Lisanü’l El-Arap: Halep Beyrut ve Kudüs’te yayınlanan gazetelerdir. 4 Aralık 1922 tarih ve 433 No: lu “Yeni Adana” gazetesinde bu gazetelerin Hilafet meselesini bahane edere, Türkleri hedef haline getirmek istedikleri, Türkleri küçük düşürmek için bilinçli bir çaba içine girdiklerinin anlaşıldığı ifade edilmiştir.
3- The New York Tımes: Bu gazeteyle ilgili olarak Zeki Sarıhan “KURTULUŞ SAVAŞI GÜNLÜKLERİ” nde verdiği iki haber bulunmaktadır.
6 Kasım 1918 tarihli bir habere değinmektedir. Buna göre: “New York’taki Ermenilerin onuruna verdiği bir yemekte konuşan İstanbul eski Amerikan Büyükelçisi Morgenthau Türkiye’nin birkaç yıl süreyle işgal edilmesi, kendi kendini yönetecek duruma gelinceye kadar İtilaf Devletlerinin ya da Amerikan mandası altına alınması gerektiğini” söyledi.
Yine “New York Tımes”ın 24 Mayıs 1919 tarihli sayısında Morgenthau, Wilson’a bir muhtıra sunarak “ABD’nin İstanbul’da bir manda yönetimi kurmasının; İstanbul, Anadolu ve Ermenistan’ın tek bir manda altında toplanmasının yararlı olacağını” belirtmiştir.
KUVAY-I MİLLİYE’YE KARŞI KURULAN CEMİYETLE
1- Cemiyet-i Hayriye: 22 Şubat 1921 tarih ve 57 sayılı Yeni Adana’daki bir habere göre başkanlığını Vali vekili Abdurrahman Bey’in yaptığı Cemiyette; Hafız Mahmut, Zihni, Münir, Ali İlmi Efendi, babası Fani, kardeşi Mesut Adana Postası muharriri İlhami vardır. Bu cemiyet halkın Fransız yönetiminden memnun olduğu şeklinde bir belge hazırlayarak Londra Konferansına gönderdi.
2- Arap İntibah-ı Milli Kulübü: Bu kulübü Albay Bremond, Araplar adına Polis müdürü Kör Emin, Şeyh Garipzade Fuat ve Kemal ile bunlara katılan bazı kişilere açtırmıştı. Kör Emin ve Kemal daha sonra 150’likler listesine alınarak sınır dışı edilmişlerdir.
3- Ermeni İttihad-ı Milli Cemiyeti: Bir müddet sonra Ermeniler bu cemiyeti iptal ederek Meclis-i Milli adıyla yeni bir teşkilat kurarlar.
4- İtthad-ı Alevi: 8 Mart 1921 tarihinde bazı Ermeniler ile Araplardan oluşan bir topluluktur. Bu oluşumun amacı Fransa kontrolünde muhtar bir yönetim kurulmasını sağlamaktır. Bunun üzerine bölgede yaşayan Araplar, 108 imza ile Büyük Millet Meclisine bunların Arapları temsil edemeyeceği, Anasır-ı İslamiye ile birlikte yerli Arapların temsilcisinin Büyük Millet Meclisi olduğu, Arapların İslam camiasından ve Büyük Millet Meclisi Hükümetinden ayrılmayacakları bildiriliyordu.
KUVAY-I MİLLİYE’YE KARŞI MERSİN’DE KURULAN CEMİYETLER
1-İslam Araplar Hayır Cemiyeti: Bu cemiyet mensupları yalnız Fransızlarla değil, Ermeniler ve Rumlarla da iş birliği yapmışlar, birçoğu evlerine ve ticarethanelerine, Fransız, Ermeni, Suriye bayrakları asmışlardır. Bu cemiyetin gayesi kuruluş halindeki bağımsız Suriye’nin sınırlarını Amanoslara, Toroslara ve hatta Kayseri’ye kadar genişletmekti. Mahkemelerde yalancı tanıklık yapmışlar, sahte imzalar atarak düzenledikleri sahte senet ve belgelerle bir takım gayrimenkullerin haksız şekilde Ermenilere geçmesini sağlamışlardır.
2- Birleşik Ermeni Cemiyeti
3- Rum Cemiyeti:
4- Hıristiyan Araplar Cemiyeti: Türklere aşırı kin besleyenler olduğu gibi, iyi niyetli aileler de bulunuyordu. Maroni, Katolik ve Ortodoksların ayrı ayrı cemiyetleri vardı.
NOT: Bu bilgiler Kemal Çelik’in “MİLLİ MÜCADELEDE ADANA VE HAVALİSİ” kitabından alınmıştır.
Değerli Okur,
Nazım Hikmet, “MEMLEKETİMDEN İNSAN MANZARALARI” kitabında: “Ateşi ve ihaneti gördük/ ve yanan gözlerimizle durduk/ Bu dünyanın üzerinde” diye görülen ihaneti anlatır.
İşte Yeni Adana Gazetesi, yayın hayatından başladığı günden bugüne birçok ihanet görmüştür. Biz sizlere Milli Mücadele dönemindeki Ahmet Remzi Yüregir ve gazete yazarlarının “Ya İstiklal Ya Ölüm” anlayışıyla Torosların karlı, buzlu havasında yaşadıkları ile sonraki yaşadıklarını tarihe kaydetmek adına kısa bir öyküsünü sunduk.
Saygılarımla
Ahmet ERDOĞDU
