Hukuk tarihi açısından insanlığın geçmişinde üç tür devlet biçimine rastlan-maktadır. Başka bir deyişle devlet anlayışı, üç aşamadan geçerek günümüze gelmiştir.
1.Polis Devleti
2.Yasa Devleti
3.Hukuk Devleti(1)
Devlet, toplumlar tarihinde sınıflarla yaşıttır. Bu güçlü ve gelişmiş örgüt tarih alanına sınıflarla birlikte çıkmıştır. Ekonomik ve siyasal gücü eline geçiren sınıflar, öteki sınıf ve tabakaları baskı altına almışlar, onlar üzerinde sömürüye dayalı bir egemenlik kurmuşlardır. Devlet aygıtı bu egemenliği sürdürmenin aracı olmuştur. Toplum yaşamında sınıflar kendi varlıklarını korudukları sürece ?Egemen ve sömü-rücü bir sınıfın temsilcisi? olan devlet de varlığını sürdürecektir.
POLİS DEVLETİ
Toplumlar yüzyıllarca polis devleti koşulları içinde yaşamışlar ve yönetilmişler-dir. Polis Devletinde siyasal iktidar tek kişinin ya da bir grup insanın elindedir. Bu kişi veya grup ekonomik ve siyasal gücü elinde bulunduran sınıfın temsilcisidir. İs-ter şef, kral ya da hükümdar, isterse imparator adını taşısın, bu sınıf adına yönetimi elinde bulundurmaktadır. Egemenliği altına aldığı halklar ve ülkeler onun emri altın-dadır. Bunlar için denetim söz konusu değildir. Emirleri buyrukları ve fermanları yasa hükmündedir. Yasama, yürütme ve hatta yargı gücü tek elde toplanmıştır . Egemen sınıfların bu kaba ve ilkel temsilcisine ve dayandığı sınıfın kurduğu baskı rejimine karşı, emekçi sınıf ve tabakalar ve halk yığınları tarafından uzun, kanlı mücadeleler verilmiştir. Tarihteki köle ve köylü isyanları ve öteki devrim hareketleri bunun örnekleridir.
Polis Devleti, halkların uyanması, biliçlenmesi ve haklarına sahip çıkmaya başlaması karşısında demokratik görüntüler içine girme zorunluluğunu duymuş, iktidarını ve baskısını bu görüntüler altında yürütmeye çalışmıştır. Bugün yeryüzün-deki faşist iktidarlar polis devleti türünün yeni örnekleridir. Biçimleri , görüntüler değişmiştir ama gerçek nitelik polis devleti olma niteliği değişmemiştir. Anayasa-larla yönetilen ülkelerde de polis devleti yönetimine rastlanmaktadır. Bu ülkelerde anayasalar bir ?demokrasi kılıfı? görevi yapmakta, uygulanmamakta, halkı aldat-mak, oyalamak için bir araç olarak kullanılmaktadır.
YASA DEVLETİ
Polis Devleti binlerce yıl uygulamasını sürdürdü. Ona karşı kanlı mücedeleler verildi. Özgürlük eşitlik sloganları altında verilen bu mücadelelerin hedefi temelde sömürü sistemi idi. Ekonomik yönden güçlü olan egemen sınıfların sömürüsü de-ğişik adlar ve biçimler altında sürüyordu. İnsanlar uyanmaya, bilinçlenmeye başla-dılar. Tek kişi ya da kişilerle buyruklarla, fermanlarla sürdürülen yönetime karşı çıktılar. Keyfi nitelikteki emirlerle kişiler yönetilemezdi. Meclisler kurulmalı, yasalar çıkarılmalı, bu yasalar emekçi halkın da yararını gözetmeli, haklarını göz önüne al-malıydı. Bu düşünce ve amaçlarla verilen mücadeleler sonunda, değişik adlar altın-da meclisler kuruldu. Yasaları bu meclisler çıkardı. Emirlerin, fermenların ve buyrukların yerini yasalar aldı.
İşte bu devletlere ?Yasa Devleti? denildi.
Ama bu meclisler de ekonomik ve siyasal gücü elinde bulunduran sınıflar tara-fından ya da bu sınıfların etkisi altında görevlendiriliyor, seçiliyor ve sonuçta bu sınıflara hizmet ediyordu. Emirlerin fermanların yerini yasalar almıştı. Buyrukların adı ?yasa? olmuştu.
Yasalar da haksız olabiliyordu. Halkın yani işçinin, yoksul köylünün ve öteki emekçi sınıf çıkarlarını koruyacak nitelikte düzenlenebiliyordu. Bu nitelikteki kurallara da yasa adı veriliyordu.Böylece yasa devleti görüntüsü altında bir sınıfın egemenliği ve diktası sürdürülüyordu.
Uyanan ve haklarına sahip çıkan halklar bu gerçeği gördüler ve kavradılar. Demek ki Yasa Devleti de sorunu çözmüyordu. Egemen sınıflar, egemenliklerini yine sürdürüyorlar, toplum düzeninde emekçi halk lehine bir değişme ve düzelme görülmüyordu.
HUKUK DEVLETİ
Yasaların bu sınıfsal niteliği Yasa Devleti yerine ?Hukuk Devleti? kavramının or-taya çıkmasına neden oldu. ?Yasa? ve ?Hukuk? kavramları ayrı ayrı kavramlardı. Hukuk hakkın çoğuludur. ?Hukuk? kavramında hangi koşullarda olursa olsun ?hak-lılık? anlamı vardır. Haklılık hukukun özünden ayrılamaz. Hak, haksızlığın her türlü-süne karşıdır, bu yasanın, hukuka uygun hale dönüştürülmesini savunur. Lokavt hakkı bu konuda ilginç bir örnektir. Lokavt yasaldır ama haklı değildir.
İşte bu gelişmeler ve Yasa Devlet´inin halk zararına ortaya çıkan yönleri Hukuk Devleti kavramına itibar sağladı. Artık salt yasalar değil ?hukuka uygun yasalara? değer verilmeli ve savunulmalı idi. Böylece hukuk devleti ve Hukukun Üstünlüğü kavramları kamu hukuku alanında en yüce yeri aldı.
Daha sonra işçi ve öteki emekçi sınıf ve tabakaların uzun mücadeleleri, toplumda ekonomik ve sosyal hakları ön plana çıkardı. Hukuk Devleti kavramını savunan çevrelerce, ekonomik ve sosyal hakları da içeren ?Sosyal Hukuk Devleti? kavramı yeğlendi. Günümüzde bir çok anayasalar ve bu arada Anayasamız sosyal hukuk devleti ilkesini benimsemişlerdir.
1961 Anayasası ?Sosyal Devlet? ilkesininin gerekçesinde şöyle demektedir:
?Sosyal Devlet? fertlere yalnız klasik hürriyetleri sağlamakla yetinmeyip, aynı zamanda onların insan gibi yaşamaları için zaruri olan ihtiyaçlarını karşılamalarını da kendisine vazife edinen devlettir. Modern Anayasa, asgari geçim şartlarından, sıhhi bakımdan öğrenim imkanlarından ve hele barınacağı bir konuttan yoksun bir kişinin gerçek anlamda hür olamayacağını kabul eden zamanımızın hukuk ve siya-set ilmine ve devlet görüşüne uygun olarak fertlere ve vatandaşlara sosyal bir takım haklar tanımak zorundadır.
Her sınıf, halk tabakaları için refah sağlamayı kendizine vazife edinen zamanımızın devleti (refah devleti), iktisaden zayıf olan kişileri bilhassa işleri bakımından başkalarına tabii olan işçi ve müstahdemleri her türlü dar gelirlileri ve yoksul kim-seleri himaye edecektir.( Kurucu Mec. Tutanak Dergisi. Cilt :2 S:35)
1) AV.Halit Çelenk´in konuşmasından alıntı.
