(DEFTER) Büyükelçi Hasan Sevilir AŞAN


EKVATORYA VALİSİ EMİN BEY VE OSMANLI AFRİKASI

Emin Bey, Ekvatorya’dan ayrıldıktan sonra, bir yıl gecikmeli olarak eline ulaşan Padişah Fermanı ile Paşalığa terfi etmiştir.  


İstihbaratçı bilim ve devlet adamı Mehmet Emin Paşa, Polonya asıllı, Yahudi kökenli Almandır.  Asıl adı İzak Eduard Schnitzer. Müslüman olmuş, Osmanlı tabiiyetine geçmiş ve Osmanlı İstihbaratına çalışmıştır.

Tıp doktoru, zoolog, botanist ve etnograf olup 10’dan fazla dil bilmektedir.

Osmanlı Devleti için Balkanlar, Anadolu ve Afrika gibi farklı coğrafyalarda hizmet vermiştir.

Son görevi Ekvatorya Valiliği sırasında, İmparatorluğun en güneydeki topraklarını oluşturan Güney Sudan sınırlarını daha güneye genişletmiştir.

Ekvatorya eyaletinin Osmanlıdan ayrıldığı yıllarda, bölgedeki İngiliz ve Alman unsurlarıyla da çalışan Emin Paşa, Arap esir tacirleri tarafından öldürülmüştür.

***

Emin Bey, Balkanlarda Arnavutluk Genel Valisi İsmail Hakkı Paşa’nın sağ koludur. Vali azledilip Trabzon’a sürüldüğünde ona refakat etmiş, Trabzon’da Hekim Hayrullah olarak ünlenmiştir.

İstanbul ve Almanya’daki nüfuzlu dostları aracılığıyla Valiyi affettirip Yanya Valiliğine atanmasını sağlamış, kendisi de yardımcısı olmuştur.

Afrika coğrafyasında da görevlendirilen Emin Bey, Arnavutça ve Balkan dillerine de hakim olup Arnavut asıllı Mısır ve Sudan hıdivleri ile yakın mesaidedir.

Kahire’den Sudan’a inip, idari, ticari ve istihbari faaliyetlerde bulunmuş, Hartum’da hastane kurmuştur.

***

Güney Sudan’daki İngiliz valinin salgın hastalığa yakalanması üzerine Ekvatorya Beyliğine atanmıştır.

Vali Emin Bey, Juba ve Gundukuru merkezli emrindeki üç bin askerle bölgenin asayiş ve idaresi ile iştigal etmiş, askeri üs sayısını 8 den 52’ye çıkarmıştır.

Kahire ve Hartum’un bölgeye ilgisinin azaldığı, askeri faaliyetlerin durduğu dönemlerde zamanını yerel bitki, kuş ve hayvan türlerinin keşfine vakfetmiş, araştırma ekipleri kurmuş, bulgu ve tespitlerini Avrupa’ya pazarlamıştır.

Ekvatorya coğrafyasına özgü canlı türleri, bitki örtüsü ve kabilelere ait, bugün Güney Sudan’da dahi olmayan materyalin Londra müzelerinde sergilendiği söylenmektedir.

***

Doğu Afrika’da Nil havzası köle satış merkezi olan stratejik Gundukuru İskelesi ve esir kamplarını işleten Ermeni ve Arap insan tacirleri ile insan ticaretini önlemek için mücadele etmiş, yerel ayaklanmaları bastırmıştır.

Sömürgecilik karşıtı kabile ayaklanmalarını özendiren isyancı lider (halk kahramanı)  Lolo Laku’yu, köpeğine ‘Emin Bey’ ismi taktığı için hapsedip diri diri yaktırdığı bazı kaynaklarda yer almaktadır.

***

1880’lerde Sudan’da başlayan Mehdi isyanında Kahire ve İstanbul ile irtibatı tamamen kesilen Emin Bey, askerleri ile Juba’dan ayrılmış, salgın hastalık ve kıtlık koşulları altında Uganda, Kongo ve Zengibar’a geçebilmiştir.

Juba yakınlarında, Beyaz Nil kıyısında Gundukuru’da, yerli halkın halen ‘Türk   Askeri Mezarlığı’ olarak bildiği harabe bir mezarlık bulunmaktadır. Mezarlığa, salgın hastalıklarda ölen asker ve araştırmacıların defnedilmiş olabileceği ve izlerinin Nil taşkınlarında sürüklendiği tahmin edilmektedir.

***

Emin Bey, Ekvatorya’dan ayrıldıktan sonra, bir yıl gecikmeli olarak eline ulaşan Padişah Fermanı ile Paşalığa terfi etmiştir.  Fermanda, verdiği hizmetler için teşekkür edilmiş, Ekvatorya’nın artık Osmanlı toprağı olmadığı kaydedilerek (kendi başının çaresine bakması anlamında) serbest kaldığı bildirilmiştir.

Osmanlı ile irtibatı kesilmiş olan Emin Paşa bir süre daha Osmanlı Genel Valisi gibi davranmış, sonra bölgedeki İngiliz ve Almanlara hizmet vermiştir.

Bölgeye ilişkin sağladığı istihbarat ile Almanya’ya ilave topraklar kazandırmış, Alman sömürgeleri günümüzdeki Kongo, Uganda ve Tanzanya’ya kadar inmiştir.

Alman hariciyesine çalıştığı dönemde İngilizlerle de irtibata geçip, istihbarat sağlamıştır. British Company’ye büyük servetler karşılığında 75 ton fildişi sattığı bilinmektedir.

***

19. Yüzyılın paylaşılamayan uluslararası istihbaratçı, bilim ve devlet adamı Mehmet Emin Bey Paşa, 1892 yılında, Kampala’daki bir ayaklanma sırasında, ticaretlerine taş koyduğu Arap köle tacirleri tarafından, 50 yaşında katledilmiştir.

Not: Mehmet Emin Paşa ve dönemin Ekvatorya’sına ait mozaik akrilik resimler, Kampala eski Büyükelçimiz, meslektaşım Ressam Büyükelçi Sedef Yavuzalp’e aittir.

YAZARLAR

  • Salı 15.1 ° / 9.5 ° Bölgesel düzensiz yağmur yağışlı
  • Çarşamba 19.1 ° / 9.6 ° Orta kuvvetli yağmurlu
  • Perşembe 16.4 ° / 10 ° Orta kuvvetli yağmurlu
  • BIST 100

    8718,11%-1,25
  • DOLAR

    32,33% 0,16
  • EURO

    35,17% -0,02
  • GRAM ALTIN

    2243,92% 0,03
  • Ç. ALTIN

    3950,05% 0,00