PROF. DR. FİKRİ AKDENİZ - BİLİM DÜNYASI


DÜNYA’DA KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİNE BAKIŞ (1)

Bu yazımızda tarihsel süreç içinde Dünya’da kültür/uygarlık değişimine, kısaca göz atacağız


         Yaşamakta olduğumuz çağa "uzay, iletişim, ve bilişim çağı" gibi değişik adlar verilmeye çalışılırken, toplumsal yaşamda üzerinde en çok durulan sorunlardan birini kültür oluşturmaktadır. Bilindiği gibi uygarlık sözcüğünün Batı dillerindeki karşılığı “civilisation”, İslâm dünyasındaki karşılığı ise medeniyettir.

1.  KÜLTÜR ya da UYGARLIK : İngiliz Antropolog Edward Burnett Tylor (1832-1917) ın 1871 de yazdığı Primitive Culture adlı kitabında “kültür ya da uygarlık: insanın bir toplumun üyesi olarak edindiği, bilgi, inanç, sanat, etik, gelenek, ve göreneklerle her türlü beceri ve alışkanlıklarını içeren karmaşık bir bütündür.” tanımlamasını yapmıştır..

Ayrıca aşağıdaki çarpıcı tanımları da anımsatalım:

“Kültür, bir toplumun tüm hayat biçimidir” (Ralph  Linton (1893-1953) ABD li Kültürel Antropolog)

“Kültür, belli bir düşünceler sistemi ya da bütünüdür.”  (CLark Wissler (1870-1947) ABD li Antropolog)

Kültür, geçmişten geleceğe bir sürekliliktir. Tarihsel devinimi en iyi yansıttığı düşüncesiyle kültür için aşağıdaki tanım da verilmiştir. “Bir toplumda geçerli olan ve gelenek halinde devam eden her türlü dil, duygu, düşünce, inanç, sanat ve yaşayış öğelerinin tümüdür.”.

İçerik ve kapsam yönünden kültür ile uygarlık kavramlarına ilişkin görüşler 3 kümede toplanabilir:

  1. İki kavram arasında ayrım yapmayanlar.
  2. Uygarlığı kültürden daha geniş kapsamlı sayanlar.
  3. Kültürü uygarlıktan daha geniş kapsamlı bir kavram olarak kabul edenler.

Ulu önder Atatürk kültürü aşağıdaki gibi tanımlamıştır: (B. Güvenç, 2002 Sayfa: 98)

  1. Bir insan toplumunun, devlet yaşamında
  2. Düşünce yaşamında, yani bilimde, toplum bilimde ve güzel sanatlarda
  3. Ekonomik yaşamda, yani tarımda, zanaatta ve ticarette kara, deniz ve hava ulaşımında yapabileceği şeylerin bileşkesidir. O’na göre uygarlık kültür adı altında sayılan üç tür etkinliğin bileşkesinden başka bir şey değildir.

Bununla birlikte Atatürk’ün Cumhuriyetin 10. yılında “Ulusal kültürümüzü çağdaş uygarlık düzeyinin üstüne çıkaracağız” diye yeni bir amaç belirlerken iki kavram arasında bir ayrım gözettiğini de unutmamalıyız.

         19. yüzyıla gelinceye kadar kültürü de kapsayacak biçimde geçerli olan sözcük doğal olarak uygarlıktı. Uygarlığı, kültürden daha geniş kapsamlı sayanlar için, Uygarlık: “İnsanın kendi hayatı üzerindeki etkili koşulları denetlemek amacıyla harcadığı çabalar sonucunda oluşturduğu mekanizma ve örgütün bütünüdür.” Meydan Larousse ansiklopedisindeki tanıma göre Uygarlık: Bir memleketin veya bir toplumun düşünce ve sanat hayatıyla maddi ve manevi varlığına has niteliklerin tümüdür. Kültür: Yaşayış ve düşünüş biçimimizde, günlük işlerimizde, edebiyatta, dinde, sevinç ve eğlencelerimizde doğamızın kendisini belirtmesidir.

Ayrıca, İngiliz Dr.Philip Bagby (1958) Culture and History adlı kitabında “Kültür: bir toplumun üyelerinin açıkça soya çekimden gelen düzenli davranışları dışında kalan içsel ve dışsal davranış düzenlilikleridir” “Uygarlık: belki içinde bütün insanlığın, herkesi  kapsayan tek bir ailenin üyeleri olarak, tam bir uyum halinde yaşayabilecekleri bir toplum durumunu yaratmak için girişilmiş bir çaba şeklinde tanımlanabilir” demektedir.

         Birçok araştırmacı iki sözcüğü eş anlamlı olarak kullanmıştır. Biz bu tartışmanın içine girmeyeceğiz.

Kültür nasıl tanımlanırsa tanımlansın içeriği ve kapsamı ne olursa olsun kendine özgü özellikler taşır. Bu özellikler:

a)Toplumsallık    b).Tarihsellik    c). Kalıtsallık     d).İşlevsellik    e). Birlik içinde çokluk

f)Devingenlik ve değişkenlik     biçiminde sıralanabilir

2  BAŞLICA KÜLTÜR SINIFLANDIRMALARI: Bu konuda etkili ve kalıcı görüş belirten iki bilim adamının görüşlerine yer vereceğiz.

         Oswald Arnold Gottfried Spengler(1880-1936)* Bir Alman ailenin çocuğu olan Spengler matematik öğretmeni olmakla birlikte tarihe olan büyük ilgisi nedeniyle öğretmenlikten ayrılıp tarih araştırmalarına girmiştir. "Batının çöküşü" adlı 1918 yılında yayınlanan ünlü eseriyle 19. yüzyıldaki Avrupa-merkezci tarih anlayışını değiştirmiştir.  Ona göre tarihte sürekli bir gelişme ve tek bir uygarlık yerine, yan yana ya da arka arkaya yer alan bağımsız uygarlıklar/kültürler vardır. Böylece tekilci ve tekelci bir görüş yerine çoğulcu bir anlayış getiriyordu. Spengler'e göre tarihte M.Ö. 3000 li yıllardan başlayarak 5000 yıl boyunca kendi içinde bir bütün oluşturan 8 büyük yüksek kültür vardır.

         1. Mısır Kültürü                  M.Ö. 3000-2000

         2. Babil Kültürü                  M.Ö. 3000-2000

         3. Çin Kültürü                     M.Ö. 2000-1000

         4. Hint Kültürü                   M.Ö.  2000-1000

         5. Klasik çağ Kültürü         M.Ö.  1000-0    (Yunan-Roma)

         6. Majik Kültür                                  0-1000 Büyülü kültür, Arap kültürü) 

         7. Meksika Kültürleri                        0-1000

        8. Batı Kültürü                           1000-2 000                   

Spengler’in kültür anlayışını ve sınıflamasını iyice kavramak için onun kullandığı bazı terim ve kavramları açıklamak gerekir.

a)Biçimlendirici ilkeler: Spengler, kültürü dünya tarihinin ana etkeni, onu biçimlendiren ilkeler olarak değerlendirmektedir. Örneğin, klasik, gotik, barok. denen üsluplar yalnız mimarlık için bütün sanat dalları için geçerlidir. Ona göre kültür, bu ortak üslubu belirleyen ilkelerdir. Evrensel bir dil, evrensel bir felsefe aramak anlamsızdır. Çünkü kültür özgündür ve ihraç ya da ithal edilemez.

b) Canlı organizma: O, kültürü canlı varlıklara benzetir. Bu nedenle de her canlı organizma gibi kültürlerinde doğdukları, büyüyüp geliştikleri ve yaşlandıktan sonra çöküp öldüklerini kabul etmektedir. Bunun sonucu olarak kültürleri tarihsel akışı içinde doğum, gelişme ve ölümü simgelemek üzere yarım çember olarak göstermiştir. (Çizelge 1)

Dostça   Kalın….  (Devam Edecek)

 

YAZARLAR

  • Cuma 24.9 ° / 14.2 ° Güneşli
  • Cumartesi 28.3 ° / 15.1 ° Güneşli
  • Pazar 28.3 ° / 15.7 ° Güneşli
  • BIST 100

    9079,97%3,10
  • DOLAR

    32,35% 0,15
  • EURO

    34,93% -0,09
  • GRAM ALTIN

    2322,96% 0,18
  • Ç. ALTIN

    3843,45% 0,00