Ekonomideki gidişatı anlamak isteyenlerin ya da gidişat hakkında fikir sahibi olmak isteyenlerin ilk baktıkları yerlerden birisi kısa adıyla BİST açık yazılımı ile İstanbul borsasıdır. Borsa endeksinin düşmesi ya da yükselmesi, borsadaki kimi şirket hisselerinin değerlerinin artması ya da düşmesi ekonominin durumu hakkında fikir sahibi olmak isteyenlere ipucu olur.
Borsa, TDK sözlüğünde ?Bazı tüccarların ve özellikle sarraflarla değerli kâğıt ve tahvil alışverişiyle uğraşanların alım, satım ve değişim amacıyla devlet denetimi altında iş yaptıkları yer? olarak tanımlanmaktadır. Anlaşılacağı üzere alımı satımı yapılan birçok şeyin borsasından söz edilebilir. BİST; İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, İstanbul Altın Borsası ve Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası´nın bir araya gelmesiyle oluşturulmuş bir borsadır. Bununla birlikte BİST daha çok Türkiye´de iktisadi faaliyet gösteren büyük şirketlerin hisse senetlerinin alınıp satıldığı menkul kıymetler borsası yönüyle dikkate alınır. Bu anlamda BİST ülkemizin en önemli ticari kuruluşlarının yani şirketlerinin hisse senetlerinin alınıp satıldığı bir büyük piyasadır.
Kuramsal (teorik) olarak, borsada satışa sunulan hisse senetleri ait oldukları şirketlerin ekonomik performanslarını temsil ederler. Şirketler iyi bir performans içinde iseler ve geleceğe dönük iyi karlar bekleniyorsa hisse senetleri değer kazanır. Yok tersi söz konusu ise hisseler değer yitirirler. Ülke ekonomisini oluşturan en büyük şirketlerin hisse senetlerinin alınıp satıldığı borsa işte bu yüzden bir anlamda ülke ekonomisinin de performansını, içinde bulunduğu durumu temsil eder.
Bir borsanın göstergesi borsa endeksidir. Endeksteki artış ve azalışlar borsanın ve dolayısıyla ülke ekonomisinin gidişatı hakkında fikir verir. Borsa endeksi ise borsayı oluşturan hisse senetlerinin piyasa değerlerine göre ağırlıklandırılmaları ile oluşturulan ve oransal değişimleri ölçen bir göstergedir. Borsalarda hisse senetlerinin türüne göre farklı endeksler oluşturulur. Borsa İstanbul´da da BİST 100, BİST 50, BİST 30 gibi farklı endeksler vardır. Bunlardan BİST 100 temel endeks olarak kabul edilir. BİST 100 Borsa İstanbul´da işlem gören ve piyasa değeri ve işlem hacmi açısından en yüksek 100 hisse senedinin performansını ölçen endekstir. Son günlerde sürekli yükselen endeks budur. BİST 100 rekor üstüne rekor kırmaktadır.
Fazla değil daha yaklaşık beş ay önce BİST 100 endeksi 1 Aralık 2016 tarihinde 72.519 düzeyinde idi. Bu endeks birkaç gün önce 24 Mayıs 2017 tarihinde 100.000 düzeyine çok yaklaştı ve 98.603´e çıktı. Beş aydan kısa bir sürede endeks artışı yüzde 36 oldu. Bu kadar kısa bir sürede bu oldukça büyük bir artıştır.
Dolayısıyla BİST 100´deki bu artışlara bakarak Türkiye´de ekonomimizde işlerin iyiye gitmeye, ekonomideki durgunluğun bitmeye ve şirketlerimizde üretimin, istihdamın ve karların artmaya başladığını düşünebiliriz.
Peki, daha önceki yazılarımızda da yazdığımız gibi ekonomimizde gelişmeler bu yönde midir?
Türkiye ekonomisi, özellikle 2012 yılından başlayarak büyüyememe sorunu ile karşı karşıyadır. Son beş yıldır ekonominin ortalama büyüme hızı yüzde 3.24´tür. Bu hızlardaki büyümeye ekonomide durgunluk denir. Yaşanan durgunluk işsizlik rakamlarına da yansımaktadır. 15 Mayıs 2017 tarihinde açıklanan Şubat ayı rakamlarına göre Türkiye´de işsizlik oranı yüzde 12.6´ya çıkmıştır. Bu rakam 2016 yılının aynı ayına göre işsizliğin yüzde 1.7 oranında arttığını göstermektedir. Özellikle eğitimli genç işsizlerin oranı yüzde 4.7 gibi büyük bir oranda artmıştır. Öte yandan uluslar arası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch Ratings ise Mart ayında yayınladığı ?Küresel Ekonomik Görünüm? raporunda Türkiye´nin 2017 yılında büyüme hızını daha da düşürerek yüzde 2.4 olarak tahmin etmiştir.
Ekonomimizdeki bu olumsuz gelişmeler ile ilgili veriler arttırılabilir. Bu verilere baktığımızda BİST´de son günlerde yaşanan rekor artışların ekonomimizin içinde bulunduğu olumlu gelişmeyi yansıttığını söylemek olanaklı mıdır? Elbette değildir. O halde, BİST 100 ve diğer endekslerde yaşanan rekor artışların nedeni neyin nesidir?
Çok önemli bir neden Türkiye ekonomisinin gittikçe büyük oranda yabancı sermayeye bağımlı hale gelmesidir. Örneğin; kısa bir süre önce Garanti Bankası´nda Doğuş grubu payları İspanyollara satılmış ve bankacılık sistemimizde yabancı sermaye payı yüzde 44.5 oranına çıkmıştır. Bankacılık sistemimizin neredeyse yarısı yabancıların kontrolündedir. Büyük fonların yönetildiği sigortacılık sektöründe durum daha da vahimdir. Türk Sigorta Birliği Başkanı Ramazan Ülger, 2015 yılı Eylül ayında yaptığı bir basın toplantısında, sektörde yabancı sermaye payının yüzde 70´lerde olduğunu açıklamıştı. Borsa İstanbul´da işlem yapan yabancı sermaye payı ise son aylarda artmasını sürdürmektedir. BİST verilerine göre borsada yabancı sermaye payı yüzde 65´ler dolayındadır.
Türk ekonomisinin özellikle finansal açıdan yabancı sermayeye bağımlılığının artması Türkiye ekonomisinde etkilerinin de artması anlamına gelmektedir. Özellikle paradan para kazanmayı amaçlayan yabancı sermaye sahipleri borsada spekülatif amaçlı alım ve satışlarını arttırmaktalar. Bu nedenle de son haftalarda BİST 100 endeksinin 100.000 sınırına yaklaşmasının nedeni reel ekonomimizdeki büyüme yönlü olumlu gelişmeler değil büyük oranlı spekülatif amaçlı alımlardır. Gerçek bu olmasına rağmen spekülatif amaçlı manipülasyona dayalı borsa endeksindeki yükselmeler özellikle siyasetçiler için ekonomide çizilecek pembe tablolara iyi bir zemin oluşturuyor. Oysa durum ekonomimizin reel verileri açısından hiç de iyi değil. Ülkemizde ya da bölgemizde yaşanabilecek küçük bir tedirginlikte bile borsadan kaçışların ya da kar satışlarının başlamasıyla bu sanal bahar havasının bir anda tersine döneceği açıktır.
