Bergama Kozak Çam fıstığı

Prof.Dr.Nevzat ARTIK* Prof.Dr.Hamit HANCI**

*Ankara Üniversitesi Gıda Güvenliği Enstitüsü Müdürü- Adli Bilimciler Derneği Adli Gıda Komisyonu Başkanı ANKARA

** Ankara  Üniv.Tıp Fakültesi Adli Tıp A.D -Adli Bilimciler Derneği Başkanı- -ANKARA

Çam fıstığı , Bilim dilinde “Pinus pinea” olarak bilinen fıstık çamının  kozalaklarından çıkarılan sert kabukların kırılması sonucu elde edilen ve besin değeri oldukça yüksek bir gıda maddesidir.

Tüm Akdeniz ülkelerinde yetişebilen bu ağaç şemsiye görünümünde olup 20 metreye kadar uzayabilen  geniş tepeli bir çam türüdür. Kozalak üretimi genellikle 20 yaşından sonra başlamaktadır.

Çam fıstığı, yenilebilir ve yüksek ticari değeri olan bir tohumdur.

Türkiye'de Aydın, Muğla ile İzmir ili Bergama ilçesine bağlı Kozak yöresinde üretimi yapılmaktadır.

Bergama

21.10.2008 tarihli Resmi Gazetede , Coğrafi İşaretinin Tescil Edildiği ilan edilen Bergama Çam Fıstığı’nın Coğrafi Sınırları,İzmir ilinin Bergama ilçesine ait Terzihaliller,  Yukarıcuma, Yukarıbey, Aşağıbey, Aşağıcuma, Ayvatlar, Çamavlu, Demircidere, Okçular, Göbeller, Güneşli, Hacıhamzalar, Hisar, Kaplan, Karaveliler ve Kıranlı köyleridir.

Türk mutfağında pilav, dolma ve helvanın bir malzemesi olarak kullanılmaktadır.

Üretimi bir hayli meşakkatli olan Fıstık çamının kozalakları olgunlaşınca ağaçtan bir sopa yardımıyla düşürülmekte ve güneş alan bir yere serilmektedir. Kozalaklar sıcağın yardımıyla açılarak içindeki tohumlar dışarı çıkarılmakta, tohumlar suda yumuşatılarak içindeki fıstığın ayrılması sağlanmakta, tohumu kaplayan ince zar temizlendikten sonra da son olarak fıstık güneşte kurutulmaktadır. Kurutulan fıstıktan çıkan fıstıklar çuvallanıp satışa hazır hale getirilmektedir.

Türkiye'de çam fıstığı Türk Standartları Enstitüsü(TS1771) tarafından ,

Kozak tipi, yumuşak, iri ve dolgun gövdeli, Aydın tipi, iri-ufak ve az dolgun gövdeli ve Maraş tipi, uzun ince ve gevrek olarak üç tipe ayrılmıştır.

Kuzey Amerika'da ise Kolorado çamı (Pinus edulis), tek yapraklı çam (Pinus monophylla) ve Meksika çamı (Pinus cembroides) sıklıkla çam fıstığı üretimi için yetiştirilir.

Diğer bilinen türler Sabin çamı (Pinus sabineana) Torrey çamı (Pinus torreyana) ve şeker çamı (Pinus lambertiana).

Çam fıstığı bitki kökenli bir gıda maddesidir. Günlük hayatta sıkça tüketilen çam fıstığı içerisinde esensiyal mineraller, vitaminler vardır. Ayrıca kandaki kolesterol seviyesini düşürmede faydalı olan kalp dostu tekli doymamış asitlerin önemli bir kaynağıdır. Sağlık açısından bir çok faydalı etkisi mevcuttur.. 

Çam fıstıkları, vücudunuza enerji vermek için seçebileceğiniz sağlıklı bir yemiştir. Bir avuç dolusu çam fıstığı yemek, bütün gün boyunca  yüksek enerji sağlayacaktır. Çam fıstıkları mükemmel bir doymamış yağ deposudur ve kandaki kolestrol seviyesini düşürmeye yardımcı olur. Düzenli çam fıstığı tüketimi, kandaki iyi kolestrolü arttırarak, kötü kolestrol seviyesini düşürür. İçerdiği oleik asit sayesinde ise, karaciğeri destekleyerek, vücuttaki trigliseritleri atmasını sağlar. Ayrıca, sağlıklı bir kan lipit profili oluşturarak, atar damar hastalıklarını ve felci önler.

Bergama Kozak  Çam fıstığı (Pinus pinea) fıstık çamının kozalaklarından çıkarılan sert kabukların kırılması sonucu elde edilen ve besin değeri oldukça yüksek bir gıda maddesidir. Genel olarak Akdeniz ikliminin olduğu bölgelerde yetişir. Ülkemizin koşulları, çam fıstığının yetişmesine için çok uygundur. Bu fıstık türü Yemeklerin, özellikle de dolmaların vazgeçilmez bileşenlerden biridir. O nedenle dolmalık fıstık olarak da bilinir. İçeriği protein ve yağ açısından zengin, E, K, B1, B3 ve B2 vitaminleri, çinko, bakır, molibden, potasyum gibi mineralleri barındırır. Bu nedenle oldukça besleyicidir. Besin değeri çok yüksek olan bir kuruyemiş türü olan çam fıstıkları, enerjiyi arttırır, iştahı azaltır, şeker hastalığını kontrol altına, kalp ve damar sağlığını korur, psikolojik sağlığı destekler, kemikleri güçlendirir ve bağışıklık sistemini güçlendirir. Bunların yanı sıra, görüş yeteneğini geliştirir, kilo vermeye yardımcı olur, cildi güzelleştirir ve saç derisi sorunlarını yok eder.

Bergama Kozak çam fıstığı bileşimi Çizelge 1 de verilmiştir.

Çizelge 1:Bergama Kozak çam fıstığı bileşimi

Görüldüğü gibi, Çam fıstığı bol protein ve mineral içermektedir. 100 gram çam fıstığı içeriğinde yaklaşık olarak 45 gram yağ, 31 gram protein, 5 gram karbonhidratla vitaminler, mineraller ve su yer almaktadır.

  
Akciğer hastalıklarında, grip, soğuk algınlığı, nefes darlığı, bronşit, astım, öksürük, gibi hastalıklarda destekleyici tedavi olarak tabi ki hekim kontrolünde kullanılabilir. Göğsü yumuşatma, balgam sökme sorunlarında faydalıdır. C vitamini, B1 vitamini ve B2 vitamini en çok yer alan vitaminlerdir.
 Resveratrol içeren fıstık ve fıstık türleri nitrik oksit üretiminin artmasını sağlayarak kalp ritimlerini düzenler. Bu sayede kalp krizi ve inme riski azaltmış olur.
 Çam fıstığında, doymamış yağ asitlerinden oleik asit ve linoleik asit; doymuş yağ asitlerinden de, palmitik asit ve stearik asit yer almaktadır.
 Çam fıstığındaki linoleik asit, vücutta meydana gelen bir çok toksik maddeyi temizleyebiliri.

 Çam fıstığıyla alınan linolenik asit vücutta, gamma linolenik asite (GLA) , daha sonra da, hücre fonksiyonlarının düzenlenmesinde hayatî öneme sahip prostaglandinlere dönüşmektedir.
 

Demir bakımından zengin olduğundan Halk arasında kansızlık denilen aneminin gelişmesini önlemeye yardımcıdır. Siroz , onikiparmak bağırsağı, mide, damar tıkanıklığı gibi sorunlarda vücudu desteklemektedir.
Omega–3, omega–6, B vitamini, E vitamini, karoten, demir, çinko, potasyum manganez, fosfor içeren bu fıstık romatizmal ağrılar, siyatik, ve diğer eklem ağrılarının tedavisnde destekleyici olmaktadır (Tedavi amaçlı kullanımlarda mutlaka hekim kontrolü gerekir)

Safra kesesinin sağlığının korunmasında büyük etkisi olan fıstık, safra kesesinde meydana gelebilecek olası taş oluşumlarının da önüne geçebilmektedir. Safra kesesi sağlığı için günde dört adet haftada 2 avuç tüketilmesi önerilmektedir.

Çam fıstığı, kabuklu ya da kabuksuz biçimde satılmaktadır.Çam fıstığı genelde kavrulduktan sonra kullanılmaktadır.

Tarihte, Çam fıstığının vücuda kuvvet vermek ve cinsel gücü arttırmak amacıyla  balla macun yapılıp yenildiği, doğumu kolaylaştırmak amacıyla dövülüp çorbası hazırlanarak içildiği, mideyi kuvvetlendirmek amacıyla yer Fıstığı ile birlikte yenildiği bilinmektedir. Şeker hastalığı içinde yararlarından bahsedilmektedir.

Tüm dünyada severek tüketilen gıdalardan biri olan Çam fıstığı, dünyanın pek çok ülkesinde et, balık, salata ve sebze yemeklerine sık sık eklenmekte veya ekmek pişirilirken kullanılmaktadır.

Ülkemizde genelde zeytinyağlı dolmaların içinde görülen şifa deposu Çam fıstığıpek çok yemeğe  katılabilir. Hatta  kahvaltıda yenilen yulaf ezmesine eklenebilir, sebze-et yemeklerinde, pilavlarda ve salatalarda kullanılabilir, kek ve kurabiyelerin içine de ilave edilebilir.

İçerdiği doymamış yağlar, demir, protein gibi içerikleri sayesinde çam fıstığı, enerji seviyelerini sağlıklı olarak arttırmaktadır. Ayrıca magnezyum seviyesi bakımından da zengindir ve bu mineral eksikliği sonucunda oluşan halsizlik sorununu önlemektedir.

Çam fıstıkları, ayrıca vücutta doku yapımı ve yenilenmesinde görev alarak da halsizliği önlemekte, içerdiği protein, vücuda alınan yakıtların daha yavaş yakılmasını sağlayarak, vücuttaki enerjinin çok daha uzun sürmesine yardımcı olmaktadır.

Çam fıstıkları, gözler için çok faydalı olan beta karoten ve antioksidanları da içermekte, yapısındaki  lutein sayesinde ise gözleri ultraviyole ışınlardan koruyarak, maküler hasar görmelerini önlemekte, yaşlılığa bağlı  göz bozulması sorununu da geciktirmektedir.

İçerisinde bulunan birçok gerekli mineral, vitamin ve antioksidanlar, cilt sağlığı için de faydalıdır. E vitamini ve antioksidanların, yaşlanma sürecini yavaşlattığı iddia edilmektedir.  Cilt üzerinde oldukça nemlendirici bir etki sağlayan çam fıstıkları mükemmel bir E vitamini kaynağı olup saç büyümesini geliştirip  saç derisini sağlıklı tutmakta, Saç dökülmesi veya saç incelmesi yaşayan insanlara önerilmektedir.

İçeriğindeki K vitamini, yaralanmadan sonra kanamayı önlemek için kan pıhtılarının oluşmasına yardımcı olurken, magnezyumun kanser riskinin azalttığı, Kalsiyum un kemikleri güçlendirdiği yayınlarda belirtilmekte, Kaşıntı, sedef hastalığı, sivilce, egzama, uyuz ve yara gibi cilt sorunlarının tedavisinde katkı sağladığı iddia edilmektedir.

En kıymetli Çam Fıstıklarının yetiştiği yaşlı bir coğrafya kesimi olan ve Akdeniz iklimine sahip bulunan Kozak; İzmir’in Bergama ilçesinin kuzeybatısında olup deniz seviyesinden 500 m'ye kadar yükselmektedir. Toprak yapısı fıstık çamı için elverişli olan geçirgenliği yüksek, taneli, granit, gnays, kristalleşen şistler üzerine yaygın yapıda toprağa sahiptir.