Son günlerde Akdeniz’de yaşadığımız sorunlar ekseninde konuşmalar yapılırken bir yurttaş “ gâvurlar” ifadesini kullandı. Yanımızdaki çok genç biri “gâvur ne?” diye sordu. Sözlük karşılığı “Müslüman olmayan (dinsiz kimse ) kişiler özellikle Avrupalı, batılıları” belirtmek için kullanılan bir sıfattır. Son yıllarda çok kullanılmayan ifadeyi anlattıktan sonra aklıma yıllar öncesi 09/01/2005 tarihinde İstanbul’dan Köln’e uçan THY-Afyon uçağında yaşadığım bir olay geldi. Yolcular uçağa alınıyor ve yerlerine oturuyorlar. Ben de ilk sıraya girenlerden biri olarak içeriye geçtim yerime oturdum ve çantamda çıkardığım kitabımı okumaya hazırlanıyordum ki, iki kadın ve bir ince boylu kaytan bıyıklı bey koltuk numaralarının olduğu önümdeki sıraya yaklaştılar. Önümdeki sırada her halinden Alman olduğu beli olan sarı saçlı ve benizli beye yönelen kadılardan biri, elindeki biniş kartındaki sıra numarasını göstererek şu numaraya geçer misin? “kardeş biz birlikteyiz de”. Hiç günaydın, kendi tanıtmak, rica etsem acaba yer değişikliği yapabilir miyiz? gibi beklenen hiç bir normal iletişim kurmadan doğrudan vatandaştan yerini değiştirmelerini istediler. Alman olduğunu anladığımız kişi biniş sıra numarasına baktı ve kafasını sallayarak olmaz der gibi yaptı. İnce boylu 50 yaş civarındaki hemşerim, “gâvur dedi. Boş ver. İnsanlık yok ki“ dedi. Anladım ki hemşerilerimin THY yer hizmetleri çalışanları tarafından her üçüne de aynı sırada yer verilmemiş, Almanın yanındaki iki sırayı kadınlara vermişler, kaytan bıyıklı erkeğe de başka yer vermişler. Bizimkilerde üçü bir arada oturmak istiyorlar. Onun içinde tanımadıkları kişiye sıra numaralarını uzatarak sizin yerinizi değiştirimiyiz demeye getiriyorlar. Kitabıma başlamadan, ilgi duyduğum sosyolojinin insan ilişkileri ve iletişim sorunu olan ülkemden insan manzaraları olgusu ile karşı karşıyaydım. Buyur gelen biriniz benim yerime oturun ne olacak biriniz bir arka sıraya oturun. Ben yer değiştirim dedim. Neyse böylece kişilerle konuşma şansı yakaladım. Nereden nereye yolculuk, kimsiniz, nerelisiniz? diye bizim klasik sorgulama başladı. Anladım ki uzum zamandır Almayanda çalışıyorlar. Sivas-Kayserili geniş bir aile üyeleriymiş. Kaç yıldır Almanya’dasınız. Almanya’dan ne öğrendiniz, dil öğrendiniz mi? Türkiye ile kıyaslama yaparsan ne iyi ne kötü gibisinden onarca soru sordum. Tepkiler hep bildikti. Vatandaşlarımız Almanya’ya 1970’li yılardan giden işçi ailesi. Ancak Almanca öğrenme gereksinimi çok olmamış. Amca çat pat öğrenmiş, kadınlar çok sonra Almanya’ya aile ile bütünleşmeye gitmişler ancak çalışmadıkları için topluma çok karışmamışlar. Üç saatlik yolculuk boyunca yanımdaki kaytan bıyıklı ve hanım teyzeyle yaptığım sohbet beni çok etkilemişti. Herhangi bir niyet yoklamasına girmedim vatandaşlarımızın naif dünyası ve yaşadıkları dünyanın en ileri sanayi ülkesinde yaşamanın derin sosyal yapılarını düşünmeye başladım.
Her Toplumun Kendine Özgü Kültürel Farklılıkları Var
Söz konusu yolculuğumun nedeni olan Köln Üniversitesi Botanik bölümündeki toplantımız tamamlandıktan sonra, Alman hocanın misafir oldum. Daha öncede ben de ev sahibi olarak Adana’da düzenlediğim toplantıya katılan Alman hocayı evimizde misafir etmiştim. Daha önce İngiltere doktora yaptığım için Avrupa’daki aile içi kuraları az buçuk biliyorum. Toplantı sonrası Köln şehir merkezine yakın kalan yakınlarımın yanına geçtim. Orada da bir gece kaldım ve gördüğüm Almanya’da Türkiye’yi yaşayan bir yapının oluştuğunu gördüm. İkram edilen yemekler, sofra düzeni, ev içindeki sosyal yapının geleneksel köyümüzdeki kültürün orada olduğunu gördüm. Hem iyi hem kötüydü. Almanya’da kültürlerine sahip çıkmam iyi, ancak içinde bulundukları kültüre kaygısız veya yabancı kalmak ise çelişkiler çıkardığı görülüyor. Gençlerin okula gittiği ve dil bildiğini ve sosyal yaşama uyum sağladığını fark ettim. Ancak yaşlılarla gençler arasında birçok alanda derin çelişkinin yaşandığı görülmekteydi.
Almanya’da yüksek sesle müzik sesi dinleten, sokakta ve trafikte kurallarına uymayan, vatandaşlarımızdan çok rahatsız olan Almanların olduğunu duyuyordum. Özellikle ırkçı eğilimlilerin bugünlerde sayıları artan grupların yabancılara karşı düşmanca yaklaştıklarını da biliyoruz. Bazıları gerçekten çok gaddar olup toptan evleri yaktıkları da olmaktadır. Neyse ki yine de yasalar ve aklı-selim insanlar yabancıların Alman ekonomisi ve toplumu için önemini anlamaktadır.
Yıllar sonra tekrar Almanya’ya gittiğimde hemşerilerimizin çocuklarının çoğunlukla ciddi bir kültür şoku yaşadıklarını gördüm. Vatandaşlarımızdan yakınlarımızdan işini gücünü kuran, varsıl konuma gelen çok sayıda insanın varlığı guru verici. Ülkemiz için olduğu kadar Alman toplumu içinde iş ve aş kapısı araladıklarını gördüm.
Yakınlarımızın çocuklar ne tam kendi kültürünü ve dillerini biliyor ne de tam Almanca biliyorlar. Almanya toplumun sosyal yapısını (alış-veriş dışında) tam yaşayamamakta. Geleneksel aile kültürünü de tam yaşayamamakta olduklarını gördüm.
Türkiye'den Gelen Öğrenciler Almanya’da Daha Başarılıydılar
1988 yılından il defa Almanya’ya Stuttgart’a yüksek lisans öğrencisi iken 3 aylığına gitmiştim. O dönemde çok etkilenmiştim. Tam bir kural ülkesiydi. Kentteki canlılıktan çok birey özgürlükler ekseninde insanlar çok rahatı. Üniversitenin araştırma ve kütüphane olanakları ilgimizi çekmişti. Sistematik iş disiplini o zaman görmüştük. Öğrenci merkezi, tek kişilik odaları olan öğrenci yurtları, öğrencileri kız erkek ayrımı yapmadan aynı yurtlarda kaldıkları anlayışı bize o zaman farklı gelmişti.
O dönemde yabancı öğrenciler ile Alman öğrencilerinde bu kültürel farklılıkları yaşadıklarını gözlemlemiştir. Üniversitemizden ve ülkemizden orada öğrencilik yapan arkadaşlarımızın, Arap ve Asyalı öğrencilere göre daha rahat olduklarını gözlemiştim.
İnsanı Tanıdığımız Zaman Bir Birimizi Ötekileştiremeyiz
Kısadan hisseler, Almanya’ya giden yurttaşlarımızın bulunduğun ortamın kültürel yapısını bilmeleri gerekir. En azından teknolojinin en çok yaşama uygulandığı ülkenin yemeden içmeye, gazetesi, sineması, tiyatrosunu, mimarisini müzesini bilmek gerekir. Dili öğrenmek. Bütün bulanlar kişiyi geliştirir. O zaman “gâvur” değil karşınızda farklılıkları olan, kendine göre değerleri olan bir yurttaş olduğunu daha iyi anlarız. Yoksa sürekli o ve ben kavgasının bir parçası olursa ki bu bize ve hiç kimseye bir şey katmaz. Şundan eminim ki insanımız imkân sağlanırsa ve beyinlerindeki düşünceyi kontrol eden filtreleri rahat bırakışa çok çabuk bulunduğu ortama uyarlar.
