24 Kasım 1934 tarihli ve 1589 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla müzeye dönüştürülen,  UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Ayasofya’nın yeniden cami statüsünde ibadete açılmasıyla ilgili duruşma Danıştay’ın 10. Dairesi tarafından bugün (2 Temmuz) görülecek.

 Her yıl binlerce turist tarafından ziyaret edilen İstanbul’daki Ayasofya Müzesi 1.500 yıllık tarihi boyunca Bizans İmparatorluğu’nun merkez katedrali ve Osmanlı döneminde cami olarak hizmet verdi.

Bizans İmparatoru Jüstinyen tarafından yaptırılan Ayasofya, yüzlerce yıl boyunca Doğu Ortodoks Kilisesi’nin, imparatorların taç törenlerinin de yapıldığı merkeziydi.

Ayasofya, İstanbul’un 1453’teki fethinin ardından dört minarenin de eklenmesiyle camiye dönüştürülmüş, modern Türkiye’de alınan 24 Kasım 1934 tarihli ve 1589 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla müze olarak kapılarını yeniden açmıştı.

İslamcı gruplar, bu sembolik yapıya Osmanlı imparatorlarından Fatih Sultan Mehmet’in mirası olarak bakıyor ve müze statüsüne şiddetle karşı çıkıyor. 31 Mayıs’ta İstanbul’un fethi kutlamalarında Ayasofya önünde toplanan kalabalık, binanın cami olarak yeniden ibadete açılması taleplerini yineledi.

Dava, AKP iktidarı döneminde, Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği tarafından açılmıştı.

Bu dava dosyası, aynı dernek tarafından başlatılmış olan ikinci yargı süreci kapsamında yer alıyor. Dernek, Atatürk’ün Ayasofya’nın müzeye dönüştürülmesi kararına imza atmadığını iddia ederek, cami olmasını talep ediyor.

Ayasofya Müzesi’nin yeniden İslam dini çerçevesince ibadethane olmasıyla ilgili tartışma Türkiye’nin siyasi tarihinde sağ siyasetçilerce sıkça gündeme taşınmış bulunuyor.  Geçtiğimiz yıllarda Ayasofya’nın cami olarak kullanılması yönünde demeçleri olan Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, son dönemde konuyla ilglili yeni açıklamalar yapmıştı.

"KİMSENİN 'UYARI' YAPMA HADDİ DEĞİL"

Bu arada Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hami Aksoy ABD Dışişleri Bakanlığı’nın 1 Temmuz 2020 tarihinde Ayasofya’nın statüsüne yönelik yaptığı açıklamaya yanıt verdi.  

"ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından Ayasofya hakkında yapılan açıklamayı hayretle karşılıyoruz.

Anayasa ve kanunlarımızla güvence altında olan din ve inanç özgürlüğünün tüm vatandaşlarımız için ayrım gözetmeksizin korunması doğrultusunda hükümetimizce sessiz devrim niteliğinde adımlar atılmıştır," denilen açıklamada şu görüşler yer aldı:

"Bu bağlamda, kültür ve tarihimizden gelen hoşgörü geleneği çerçevesinde Ayasofya dahil olmak üzere ayırt etmeksizin sahibi olduğumuz tüm kültürel varlıkları en titiz şekilde korumaktayız.

Ayasofya’nın tarihi, kültürel ve manevi değerini de fethederek ülkemizin mülkiyetine aldığımız günden bu yana hassasiyetle yaşatıyoruz.

Bu vesileyle sürekli tekrarlamak durumunda kaldığımız bir gerçeği bir kez daha hatırlatıyoruz. Ayasofya, topraklarımız üzerinde yer alan bütün kültür varlıklarımız gibi Türkiye’nin mülkiyetindedir.

Ayasofya üzerinde her türlü tasarruf yetkisi yine Türkiye’nin egemenlik hakları çerçevesinde iç işlerimizi ilgilendiren bir konudur.

Tabiatıyla herkes kendi düşüncesini söylemekte serbesttir. Ancak egemen haklarımız konusunda “uyarıyoruz, dikte ediyoruz” üslubuyla konuşmak kimsenin haddine değildir."

ABD DIŞİŞLERİ NE DEMİŞTİ?

ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Ayasofya'nın müze statüsünün değiştirilmesiyle ilgili Danıştay kararı öncesinde Türk hükümetine seslendi.

Ayasofya'nın camiye dönüştürülmesi tartışmalarına ABD de üst düzey bir açıklamayla katılmış ve  Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a seslenerek Ayasofya'nın camiye dönüştürülmemesini istemişti.

Ayasofya'nın herkese açık kalması gerektiğini belirten Pompeo, farklı kültürleri barındıran tarih, gelenek ve inançların Türkiye Cumhuriyetine yaptığı katkıya ve Türk hükümetinin bu kavramlara saygı taahhüdüne işaret ederek "Türk hükümetini, bu taahhüdün bir örneği olarak, Ayasofya'nın bir müze olarak kalmaya devam etmesini ve herkes için erişilebilir olmasını sağlamaya çağırıyoruz" dedi. Türk hükümetine Ayasofya'yı "müze olarak mükemmel bir şekilde işlettiği" övgüsünde bulunan Pompeo, statüde yapılacak bir değişikliğin Ayasofya'nın mirasını zayıflatacağı uyarısı yapmıştı.

Açıklamada, "ABD, Ayasofya'nın statüsünde bir değişikliğin, bu olağanüstü binanın mirasını ve modern dünyada çok ender görülebilen, farklı inanç, gelenek ve kültürler arasında çok ihtiyaç duyulan bir köprü olarak insanlığa hizmet etme özelliğini zayıflatacağı görüşündedir" ifadesine yer verilmişti.